3 temel duygu türü ve bunların insan davranışlarına etkisi

Başkalarıyla nasıl yaşadığımızı ve etkileşim kurduğumuzu etkileyen birçok farklı duygu türü vardır. Bazen, bu duygular tarafından yönetiliyormuşuz gibi görünebilir. Yaptığımız seçimler, yaptığımız eylemler ve sahip olduğumuz algılar, herhangi bir anda deneyimlediğimiz duygulardan etkilenir.

Psikologlar ayrıca insanların yaşadığı farklı duygu türlerini tanımlamaya çalıştılar. İnsanların hissettikleri duyguları sınıflandırmak ve açıklamak için birkaç farklı teori ortaya çıkmıştır.

Temel Duygular

1970’lerde psikolog Paul Eckman, tüm insan kültürlerinde evrensel olarak deneyimlendiğini öne sürdüğü altı temel duygu tanımladı. Tanımladığı duygular mutluluk, üzüntü, iğrenme, korku, şaşkınlık ve öfkeydi. Daha sonra temel duygular listesini gurur, utanç, mahcubiyet ve heyecan gibi şeyleri içerecek şekilde genişletti.

Birleşik Duygular

Psikolog Robert Plutchik, renk çarkı gibi bir şey işleyen bir “duygu çarkı” ortaya koydu. Duygular, farklı duygular oluşturmak için birleştirilebilir, tıpkı renklerin başka gölgeler oluşturmak için karıştırılabilmesi gibi.

Bu teoriye göre, daha temel duygular yapı taşları gibi davranır. Daha karmaşık, bazen karışık duygular, bu daha temel duyguların karışımıdır. Örneğin, neşe ve güven gibi temel duygular sevgiyi yaratmak için birleştirilebilir.

2017’de yapılan bir araştırma, önceden inanıldığından çok daha fazla temel duygu olduğunu öne sürüyor. Ulusal Bilimler Akademisi Bildiriler Kitabı’nda yayınlanan çalışmada, araştırmacılar 27 farklı duygu kategorisi belirledi.

Mutluluk

Tüm farklı duygu türleri arasında, insanların en çok çabaladığı şey mutluluk olma eğilimindedir. Mutluluk genellikle memnuniyet, neşe, doyum, tatmin ve esenlik duygularıyla karakterize edilen hoş bir duygusal durum olarak tanımlanır.

Mutluluk üzerine araştırmalar, pozitif psikoloji olarak bilinen psikoloji dalı da dahil olmak üzere birçok disiplinde 1960’lardan bu yana önemli ölçüde artmıştır. Bu tür bir duygu bazen şu yollarla ifade edilir:

• Yüz ifadeleri: gülümsemek gibi
• Beden dili: rahat bir duruş gibi
• Ses tonu: iyimser, hoş bir konuşma şekli

Mutluluk temel insan duygularından biri olarak kabul edilirken, mutluluk yaratacağını düşündüğümüz şeyler kültürden büyük ölçüde etkilenme eğilimindedir. Örneğin, pop kültürü etkileri, bir ev satın almak veya yüksek ücretli bir işe sahip olmak gibi belirli şeylere ulaşmanın mutlulukla sonuçlanacağını vurgulama eğilimindedir.

Mutluluğa gerçekte neyin katkıda bulunduğuna dair gerçekler genellikle çok daha karmaşık ve daha fazla bireyselleştirilmiştir. İnsanlar uzun zamandır mutluluk ve sağlığın bağlantılı olduğuna inanmışlardır ve araştırmalar, mutluluğun hem fiziksel hem de zihinsel sağlıkta rol oynayabileceği fikrini desteklemiştir.

Üzüntü

Üzüntü, genellikle hayal kırıklığı, keder, umutsuzluk, ilgisizlik ve sönük ruh hali duygularıyla karakterize edilen geçici bir duygusal durum olarak tanımlanan başka bir duygu türüdür.

Diğer duygular gibi, üzüntü de tüm insanların zaman zaman yaşadığı bir şeydir. Bazı durumlarda kişiler, depresyona dönüşebilen uzun süreli ve şiddetli üzüntü dönemleri yaşayabilirler. Üzüntü, aşağıdakiler de dahil olmak üzere çeşitli şekillerde ifade edilebilir:

• Ağlamak
• Letarji (uyuşukluk)
• Sessizlik
• Başkalarından çekilme

Üzüntünün türü ve şiddeti, temel nedene bağlı olarak değişebilir ve insanların bu tür duygularla nasıl başa çıktıkları da farklılık gösterebilir.

Korku

Korku, hayatta kalmada da önemli bir rol oynayabilen güçlü bir duygudur. Bir tür tehlikeyle karşılaştığınızda ve korku yaşadığınızda, savaş ya da kaç tepkisi olarak bilinen şeyi yaşarsınız.

Kaslarınız gerilir, nabzınız ve solunumunuz artar ve zihniniz daha uyanık hale gelir, vücudunuzu ya tehlikeden kaçmaya ya da ayakta durup savaşmaya hazırlar.5

Bu yanıt, ortamınızdaki tehditlerle etkili bir şekilde başa çıkmaya hazır olmanıza yardımcı olur. Bu tür duyguların ifadeleri şunları içerebilir:

• Yüz ifadeleri: gözleri büyütmek ve çeneyi geri çekmek gibi
• Beden dili: tehditten saklanma veya kaçma girişimleri
• Fizyolojik reaksiyonlar: hızlı nefes alma ve kalp atışı gibi

Elbette herkes korkuyu aynı şekilde yaşamaz. Bazı insanlar korkuya karşı daha hassas olabilir ve belirli durumların veya nesnelerin bu duyguyu tetikleme olasılığı daha yüksek olabilir.

Korku, ani bir tehdide verilen duygusal tepkidir. Beklenen tehditlere ve hatta potansiyel tehlikeler hakkındaki düşüncelerimize de benzer bir tepki geliştirebiliriz ve bu genellikle kaygı olarak düşündüğümüz şeydir. Örneğin sosyal kaygı, sosyal durumlardan beklenen korkuyu içerir.

Öte yandan bazı insanlar aslında korku uyandıran durumlar ararlar. Ekstrem sporlar ve diğer heyecanlar korku uyandırabilir, ancak bazı insanlar bu tür duygulardan zevk alıyor ve hatta gelişiyor gibi görünüyor.

Editör: Fatih Düz – 21.06.2022