İnsanlığı Tanıştıran Meta: Kitle İletişim Araçları

Kitle iletişim araçları denilince insanların aklına neler gelmektedir? TV, internet, radyo vb. adı geçen kavramlar aslında temel anlamda bilginin ve haberlerin kitlelere yayılmasına yardımcı gereçlerdir. Kitle iletişim araçları sadece TV, internet gibi elektrik üzerinden bilgilerin değil, kitap, dergi ve gazete başta olmak üzere basılı yayınlar üzerinden de sürdürülmektedir. Söz konusu cihazların nasıl ve hangi etkilerle kullanıldığı da kültürden kültüre, yaş ve jenerasyon farkına göre, toplumdan topluma farklılık gösterir. Örneğin, 1970’li ve 1980’li yıllarda yaşayan 40 ve 50 yaş aralığındaki insanların enformasyon yöntemleri gazete ve radyolardır. Aynı şekilde Z kuşağı olarak bilinen 2000 – 2010 ile Alfa olarak geçen 2011 – günümüz kuşağının bilgi edinme yolları da internet, telefon ve bilgisayardır.

Peki Kitle İletişim Araçları İnsanları Nasıl Etkiler?

Kitle iletişim araçları’nın avantaj ve dezavantajları ile ilgili çalışmalar birçok sosyal ve matematik bilimlerinde çalışan bilim insanları tarafından araştırılmış ve etkileri anlaşılmaya çalışılmıştır. Örneğin, Hitler’e göre bu araçların önemli bir görevi topluma eğlence sağlamak, insanların boş vakitlerini doldurmaktır. İşlevselci yaklaşım, bu görüşün yanında kitle iletişim araçlarını bir sosyalleşme yolu, toplumsal normları sürdüren yöntemlerden biri olarak da görmektedir. Çünkü medya “standarize edilmiş” bir toplum yapısı sunar, toplumda ortak deneyim imkanı yaratır. Örnek vermek gerekirse TV’de Olimpiyatları izlemek, bir filmi  birkaç insanla izlemek ortak bir deneyimdir. Kitlesel medyanın önemli bir misyonu da insanları bir araya getirmektir. LGBT Hakları ve Çocuk Hakları üzerine birçok grup vardır.

Kitle iletişim araçları sadece insanlara bilgi vermek veya toplumu eğlendirmek için yoktur. Bazen internet, telefon ve bilgisayar aracılığıyla da toplum yönlendirebilir. Toplumun ilgi ve ihtiyaçlarını karşılarken; toplumu bir kukla gibi kullanabilir. Ödül ve ceza yaptırımları üzerinden yapılan eylemle suça karşı bir olayda suçluların adalet karşısına çıkarılmasına öncülük eder. Böylece toplumun bilinçaltına suçlu olmanın nasıl bir kötülük olduğunu göstererek, topluma ders verir. Ancak maalesef medya, sadece topluma iyilik hizmeti vermez; ihanet, suç, ceza gibi kavramları yüceltebilir. Yoğun fiziksel şiddet buna örnek verilebilir.

Kitle iletişim araçlarının bir diğer etkisi tüketici davranışlarına yön vermesidir. Milenyum başında ortalama bir çocuk yılda 200 bin TV reklamı izlemektedir. Radyo ve bilboardlardaki reklamları ve mağazadaki indirim tabelaları buna güçlü bir örnektir. Çatışmacı görüş, medyanın toplumdaki ayrışmaları nasıl gösterdiğini ve zaman zaman toplumu nasıl gerginliğe sürüklediğini alır. Ayrışmalar, ırka, etnisiteye, cinsiyete veya sosyal sınıfa dair olabilir.

Çatışmacı görüş, medyada neyin yer alıp neyin yer almayacağına küçük bir grup insan veya şirketin karar vermesini “eşik bekçiliği” terimiyle açıklar.Örneğin, gazetede yayınlanan haberler, filmi çekilen öyküler, yayına giren televizyon programları vb.işte tüm bunlar halka aktarılmadan bir dizi eşiği aşmak zorundadır. Eşik bekçiliğini sadece medya, sosyal kurumlar, sivil toplum örgütleri gibi insan grupları yaparken; bazen de bu görevi devlet bizzat kendisi üstlenir. Çoğunu da büyük medya şirketleri düzenler. Eşik bekçiliği farklı iletişim araçlarından farklı etkiler doğurabilir. X yüksek bütçeli film yapım şirketi kapsamlı bir denetime maruz kalırken; internette yapılan bir paylaşım çok daha sıkı denetlenmeyebilir.

Çatışmacı görüş aynı zamanda kitle iletişim araçlarının baskın ideolojiyi hangi yöntemlerle yansıttığını da açıklar. Zaman ve mekan sağlayarak, imtiyazlar tanıyarak, belli sosyal, ekonomik ve siyasi kazançlar sunarak ve bazen diğer görüşleri bilfiil kısıtlayarak yöntemlerini uygular. Hangi iletişim araçlarının üretileceğine karar veren kişiler yani “eşik bekçileri” ağırlıklı olarak beyaz tenli, erkek ve zengin insanlardan oluşur. Yani ırksal azınlıkların, kadınların, LGBT bireylerinin ve işçi sınıfı fikirlerini konu alan haberler yeterince temsil edilememektedir. Söz konusu ayrışmalar yüzünden azınlık gruplarının tasvirinde sıklıkla stereotipler’e başvurulur veya belirli bir grup insan gerçekçi olmayan genellemelerle tarif edilir. Bazı şirketler söz konusu durumu düzeltmek adımlar atsalar da bu adımları yanlış yönde atabiliyor. Durum öyle hale geliyor ki; adımların çeşitliliğine katkı sağlamak yerine kağıt üstünde kalmasına sebep oluyor. Bir TV programına veya filme sadece azınlığı temsil etmesi için eklenen karakterler atılan yanlış adımlardan sadece biridir.

Feminist görüşün kitle iletişim araçlarına yaklaşımı çatışmacı görüşe benzer. Kitlesel medyanın toplumu baskın ideoloji etkisiyle stereotipleştirdiği ve yanlış temsil ettiği görüşü burada da göze çarpar. Görüşe göre, erkek ve kadınlarla ilgili mesajların kitle iletişim araçlarında nasıl temsil edildiğine odaklanır. Kadınların medya içeriklerinde çoğu zaman yeterince temsil edilmediğine vurgu yapar. Erkeklerin “normal”, kadınların “diğer” kabul edildiği düşüncesini savunur. Ürün reklamları dikkatle incelendiğinde kadın ve erkekler için aynı üründen 2 farklı çeşit olduğunu görürüz. Kadın ve erkek tasvirleri çoğunlukla stereotiptir. Stereotip katı, değişmez rolleri temsil ederken; geleneksel ve toplumsal cinsiyet rollerini belirginleştirir. Kadın figürü çoğunlukla kurban; erkekler ise saldırgan olarak tasvir ediliyor. Bir kadının sığ ve takıntılı tasviri çok daha muhtemeldir. Bunun sonucunda kadınların cinsel meta haline getirilmesini çok daha olası kılar.

Etkileşimci görüş de kitle iletişim araçların mikro ölçekte inceler. Medyanın gündelik davranışları nasıl etkilediğine odaklanır. Kitle iletişim araçlarının tekil ve grupsal faaliyetler arasındaki çizgiyi nasıl belirginsizleştirdiğini sorgular. Film izleme eylemi ele alındığında filmi grupla izlemek toplumsal normlar bizzat sinema salonunun kuralları birlikte olunan insanlarla film hakkında konuşmayı yasaklar. Etkileşimci görüşün iddia ettiği diğer konu da medyayı kullanarak insanların diğer insanlarla bağlantı kurma yolları zamanla değişir. Geçmişte sadece tuşlu ve kablolu telefonlar üzerinden iletişime geçilirken; şimdi internet, e- posta ve gelişmiş telefonlar üzerinden daha rahat,  verimli ve kısa sürede iletişim kurulur.

İlk insanlardan bugüne, bugünden yarına kadar tüm insanlık yaşamın temel bir gereği olarak ilgi ve ihtiyaçlarını karşılamak için birbirleriyle iletişim kurmak zorundadır. İnsanlığın ilk olarak doğayla ve mağara duvarlarına çizdiği resimlerle kitleleşme araçlar yoluyla gerçekleşmiş ve günümüzdeki yapay zeka yoluyla iletişime gelmiştir. Bundan sonra da devam edecektir. Çünkü insanlar toplumla, toplum da insanla birlikte hareket etmek durumundadır. Bunun için kitle iletişim araçları insanlık için vazgeçilmez bir ihtiyaçtır.

Editör: Doruk Adakoğlu – 29.10.2023