Çocuklarda Bilişsel Gelişim ve Piaget

İnsanlar doğumdan ölüme, bebeklikten yaşlılığa kadar her zaman bilişsel ve biyolojik açıdan değişim ve ve gelişim gösterir. Ve bunlar üzerinden birtakım kabul gören doğrular olduğuna inanılır. Ancak Sosyal ve Matematik Bilimlerinde yapılan yeni çalışmalar bunları değiştirebilir. Bu alanlardan biri de Psikoloji alanıdır. Psikoloji alanında uzun yıllar çocukların küçük yetişkinler olduğuna inanılmıştır. Çocuklarla yetişkinlerin aynı düşünceleri paylaştığı inancı vardır. Ancak insanların genelinde yerleşmiş bu yanlış düşünce ünlü İsviçreli Psikolog Jean Piaget‘in çalışmaları sayesinde çürütülmüştür. Yaptığı gözlem ve deneyler sonucunda çocukların zihinsel olarak yetişkinlere oranla daha farklı bir noktada olduğunu fark etmiştir. Ona göre çocukların vücudu geliştikçe, zihinleri de büyümüştür. Piaget’e göre bu sav farklı evrelerden oluşmuştur. Ona göre bilişsel gelişim 4 farklı evreden oluşmuştur:

• 1. Evre: 0 ile 2 yaş arasındaki evreyi kapsar. Söz konusu evrede çocuklar “duyusal motor” evresindedir. İki evreden oluşan yapıda çocuklar koku alma, işitme, görme, dokunma ve görme duyularını kullanarak dünyaya dair bilgi toplar. İki yaşına kadar bebeklerin sürekli bir şeylere dokunması, bir şeyleri ağzına atması duyusal motor sisteminin sonuçlarıdır. Adı geçen “motor” kelimesi çocukların aktif olarak hareket ettiğinin bir göstergesidir. Çocuklar duyularını kullanmayı öğrendikçe vücutlarını hareket ettirmeyi de öğrenir. Bunun sayesinde dünyayı öğrenmeye ve öğrendiklerini öğretmeye başlıyorlar. Bu evrede gelişen en önemli farkındalık “nesne sürekliliği” denilen süreçtir. Sürece göre çocuklar göremediği nesnelerin var olduğunu anlayamıyor. Örneğin 3 yaşındaki bir çocuğa top verildiğinde, çocuktan o topu alıp saklandığında çocuk o topu araba girişiminde bulunmaz. Çünkü topun hâlâ var olduğunu anlayamaz.
• 2. Evre: 6 yaş sıralarında başlayan evre 6 – 7 yaşa kadar devam eder. Evreye genel olarak “işlem öncesi evre” adı verilmiştir. İşlem olarak geçen kavram çocuğun zihinsel işlemine dikkat çeker. Hayal kurma, eylemleri zihinde tersine çevirme gibi faaliyetler 2. evrede gerçekleşir. Bu evrede dikkat edilmesi gerekilen nokta, çocuklar taklit ederek oyun oynamaya bu evrede başlar. Bir şeyleri temsil etmek için simgeleri kullanmaya başlamak bu evreye denk düşer. Çocukların konuşmaya 2 yaş civarında başlamaları da bunda etkili bir veridir. Çocukların, sözcüklerin nesneleri simgelediklerini öğrenmesiyle işlem öncesi evreye hazırlık da yeşermeye başlar. Böylelikle çocuklar “simge” kavramını anlamlandırmaya çalışır. Bahsedilen yaş grubundaki çocuklarda görülen bir başka gösterge çok fazla “benmerkezci” olmalarıdır. Oyuncaklarını paylaşmak istememe, hemen her gördüğü dondurmayı isteme, kıyafetlerinde kardeşlerine karşı bencil davranma bunlara örnek olarak verilebilir.
• 3. Evre: 7 ile 11 yaşındaki dönemi kapsayan evrede çocuklar “somut işlemler evresi”ne girer. Çocuklar artık somut işlemler yapar, “korunum” kavramını öğrenir. Küçük bir çocuğun hangi evrede olduğunu öğrenmek için yapılan bir deneyde birbirinin aynı olan iki eşit bardağa su doldurulup çocuğa gösterilir. Ve “Hangisinde daha çok su var?” sorusu yöneltilmiştir. Çocuk iki bardakta da eşit miktarda su olduğunu ifade etmiştir. Çocuğun gözü önünde, yani çocuğun göreceği şekilde bardaklardan birinin sığ bardağa; diğeri de derin ve dar bardağa boşaltılmıştır. Tekrar aynı soru sorulmuştur. “Hangi bardakta daha çok su var?” Somut işlemler evresinde olan çocuk, ” Derin ve dar bardakta daha çok su var.” yanıtını verir. Çünkü su seviyesi onda daha yüksek görülür. Ama somut işlemler evresindeki çocuk bardaktaki yükseklik değiştiği halde su seviyesinin değişmeyeceğini anlayacaktır. Dolayısıyla görüntü farklı olsa da; her iki bardakta aynı su miktarının olduğunu söyler. Ayrıca 3. evrede çocuklar matematik hakkında da mantık yürütmeye başlar. Örneğin 8 + 4 işleminin sonucunun 12’ye eşit olduğunu anlayabilir, işlemi farklı bir akıl yürütme sonucunda 12 – 8’in sonucunun 4 olduğunu anlamına geldiğini de kavrar. 12 yaş ve üstü çocuklar ise Piaget’e göre “Soyut İşlemler Dönemi”ne girer. Çocuklar bu evrede soyut kavramlarla ilgili mantık yürütebilmeye  ve potansiyel eylemlerinin sonuçlarını düşünebilmeye başlar. Olması muhtemel şeyleri de zihinlerinde tartmaya başlarlar. Piaget’e göre artık bu evre çok karmaşık ahlâki muhakemelerin de başladığı evredir. Bu yaslardaki çocuklar artık bir yetişkin gibi düşünmeye başlar. Zaman geçtikçe söz konusu yönde giderek gelişir. Sonraki çalışmalar bu evrelerin birbirinden Piaget’nin düşündüğü kadar keskin hatlarla ayrılmadığını ortaya koymuştur. Çocuklarda beklenen yetenekler her zaman mutlak yaş aralıklarında gelişme göstermeyebilir. Ancak ilerleyişleri genellikle öngörülebilir yönde gerçekleşir.

Piaget’in yaptığı çalışmalar da gösteriyor ki; çocuklarda yaş aralıklarına bağlı olarak her zaman belirli psikolojik ve fiziksel davranışlar gözlemlenmeyebilir. Çocukların yaşadığı coğrafya, kültür, dönem, yaş ve aile başta olmak üzere birçok etken çocukların bilişsel gelişimini etkiler. Aslında çocuk evresinde gelişme ergenlik, yetişkinlik ve yaşlılık gibi dönemlerden daha değişken, öngörülemez ve sıra dışı olabilir. Çünkü “Çocukluk Dönemi” insanlardaki gelişim devrelerinin en hızlı ve heyecanlı dönemdir.

Editör: semra – 14.10.2023