Otoyol Hipnozu Nedir? Direksiyon Başında Nasıl Uyanık Kalınır?

Otoyol hipnozu veya yol hipnozu, kişinin bir motorlu taşıtı normal, güvenli bir şekilde sürdüğü, fakat bunu yaptığını hatırlamadığı trans benzeri bir durumdur. Aracınızla eve giderken eve nasıl vardığınızı hatırlamadığınız mutlaka olmuştur. Çünkü aracınızı otomatik şekilde sürdünüz ve işte bu yaşadığınız durum tam olarak yol hipnozu örneğidir.

Terim ilk olarak 1921 tarihli bir makalede “yol hipnozu” olarak geçmiş, 1963’te ise “otoyol hipnozu” ismiyle GW Williams tarafından ortaya atılmıştır. 1920’lerde bazı araştırmacılar, sürücülerin gözleri açık şekilde bir tür uyku haline daldıklarını ama bu şekilde bile araçlarını normal ve güvenli olarak yönlendirmeye devam ettiklerini gözlemlediler. 1950’lerde, bazı psikologlar, aksi açıklanamayan otomobil kazalarının otoyol hipnozundan kaynaklanabileceğini öne sürdüler.

Otoyol hipnozu, otomatik kavramından ileri gelmiştir. Otomatik davranışlar, eylemleri bilinçli olarak fakat düşünmeden gerçekleştirmekle ilgilidir. Günlük aktivitelerimizi daima otomatik şekilde gerçekleştiririz. Örneğin yürürken, koşarken, bisiklet sürerken, yüzerken, örgü örerken ve bunun gibi önceden öğrenilmiş eylemleri uygularken davranışlarımız otomatiktir. Araba kullanımı da bu davranışlar gibidir. Güvenli ve normal olarak seyrine devam eden sürücü aynı anda yapılacak işlerini planlayabilir. Aslında ilk bakışta bu durum riskli gibi görünmektedir.

“Otomatikte sürüş tehlikeli görünse de otomatiklik aslında profesyonel veya yetenekli sürücüler için bilinçli sürüşten daha üstün olabilir. Buna ‘kırkayak ikilemi-etkisi’ veya ‘Humphrey yasası’ denir.”

George Humphrey’in yasasının çıkış noktası bir kırkayak masalıdır. Masalda bir kırkayak her zamanki gibi düzenli ve tertipli şeklide yürümesine devam ederken, oradan geçen başka bir hayvan, ona bu kadar ayakla nasıl yürüdüğünü sorar. Bu soru karşısında kırkayak, gerçekten de nasıl bu kadar ayakla bu kadar düzgün yürüdüğünü düşünür ve birden tüm ayakları birbirine dolaşır. “Kırkayağa ‘nasıl böyle yürüyorsun’ diye sormuşlar, bir daha yürüyememiş” sözü de bu hikayeden gelmektedir. Bu bağlamda Humphrey yasasına göre, sürüş eylemi üstüne çok fazla düşünmek de sürme becerisi üzerinde olumsuz etkiye neden olur.

Otoyol hipnozu terimi yorgun sürüş ile sıkça karıştırılmaktadır. Yol hipnozunda sürücü, otomatik olarak çevreyi ve oluşabilecek riskleri daima beyninde tarar. Tehlikeler konusunda bilinci açıktır. Fakat yorgun sürüş, maalesef genellikle uykuyla sonuçlanabilen ve birçok kazaya sebep olan bir durumdur.

“Ulusal Karayolu Trafik Güvenliği İdaresi’ne göre, yorgun sürüş, yılda 100.000’den fazla çarpışmaya ve yaklaşık 1550 ölüme neden oluyor.”

Yapılan birçok çalışmada, uykusuz ve yorgun araç kullanmanın, %0,05 kan alkol seviyesinin etkisi altında araç kullanmaktan daha tehlikeli olduğunu ortaya koymuştur. Yorgun sürüşte, adeta bir tünel görüşü oluşmakta, diğer araçlar, engeller ve tehlikelere karşı bir görünmezlik bariyeri oluşturmaktadır. Bu da kazaları ve ölümleri beraberinde getirmektedir.

Odaklanmayı ve direksiyon başında uyanık kalmayı sağlamak için:

• Gün ışığında sürüş önerilmektedir.
• Kahve veya kafeinli içecekler içmek, uyarıcı etki yaparak, uyanık kalmayı sağlayabilmektedir.
• Bir şeyler yiyip içmek enerji vererek dinamik kalmanıza yardımcı olmaktadır.
• Aracı iyi ve rahat bir duruş pozisyonunda sürmek, kan akışının düzenli olmasını sağlamaktadır.
• Klimayı çalıştırmak ve aracı soğuk tutmak, kolay kolay uykuya dalmanızın önüne geçecektir.
• Sevmediğiniz şarkıları dinlemek sizi dinç tutarak, zihninizin fazla rahatlamasını önleyecektir.
• Mola vermek ve dinlenmek de dikkatinizi tekrar toparlayabilmenize olanak sağlamaktadır.

(Kaynak: Williams, GW (1963). “Otoyol Hipnoz”. Uluslararası Klinik ve Deneysel Hipnoz Dergisi, Peters, Robert D. “Kısmi ve Tam Uyku Yoksunluğunun Sürüş Performansı Üzerindeki Etkileri”, ABD Ulaştırma Bakanlığı, Şubat 1999.)

Editör: Ayşe Tunç – 20.08.2022