Nahıl Ağacı | Düğün ve Şenliklerin Görkemli Süsü

Zorlu bir yıl daha geride bırakmak üzereyiz. Her yeni başlangıcın yeni bir umut taşıması insanlık için vazgeçilmez bir alışkanlık ve her yeni yıl da bir öncekinden daha güzel olacağı temennisiyle karşılanıyor.

Bu coşkulu karşılama hazırlıklarının her yıl olduğu çeşitli tartışmalara malzeme olmasına ise alıştık. Bu yıl da bir şey değişmedi, yılbaşında ağaç süslemek ve kutlamak yapmak konusunda farklı görüşler öne sürülüyor.

Peki ağaç süsleyerek kutlama yapmanın kökeni nerelere dayanıyor? Gelin, kısaca bir göz atalım.

Ağaç süsleyerek kutlama yapmanın bir Hristiyan geleneği olduğunu düşünen çok insan olsa da ağacın Eski Türk inancında kutsal kabul edildiği bir gerçek. Eski Türkler’de “Hayat Ağacı”nın dünyanın üç katmanını; yer altı, yeryüzü ve gökyüzünü birbirine bağlayan bir güce sahip olduğuna ve kutsal olduğuna inanılırdı. Bu yüzden yaşayışın ağacın etrafında olması, kutlamaların, ayinlerin, toplantıların, cenaze merasimlerinin ve hatta ibadetlerin ağaç etrafında yapılmasına da şaşırmamak gerek.

Ağaca verilen bu önem Osmanlı’da da devam etti. Osmanlı’da şehzade sünnetleri ve düğünler gibi özel günlerde nahil ağaçlarının süslenmesi bir gelenek halini almıştı.

Nahıl kelimesi Arapça kökenli bir kelime ve hurma ağacı anlamına geliyor. Halk arasında bu terimin daha sonraları dilek ağacı anlamında da kullanıldığı görülüyor.

Sünnet düğünleri, düğünler ve kimi şenlikler için hazırlanan, balmumundan yapılan, çeşitli boyutlarda ağaç şeklinde oluşturulan süslü bir yapı olan nahil ağaçlarına, taşınarak götürüldüğü için “Nahl-ı revan” adı da verilirdi. Şehzadelerin sünnet düğünleri ya da padişah kızlarının evlilik merasimlerinde hazırlanan nahiller çok daha büyük ve görkemli, üzerindeki süslemeler altın, gümüş gibi değerli madenlerle kaplanmış olur ya da değerli taşlardan meydana gelirdi.

Şehzadeler ve sultanlar için hazırlanan nahiller değerli taşlarla süslenirken, maddi gücü buna yetmeyenler de süsleme için meyveler, balmumundan çeşitli süs malzemeleri ve çiçekler kullanırdı.

Sünnet veya gelin alayı önünde ve yanlarında taşınan nahiller çeşitli büyüklükte olurdu ve büyük nahiller alayın önünde götürülürdü. Bunların boyu 9 ile 12 m., küçüklerin ise 2 ile 4 m. arasındaydı. 25 m. yükseklikte olanları da vardı. Büyük nahillerin aşağı tarafındaki çapları ise 4-6 m. kadardı.

Büyük nahillerin sokaklardan geçirilmesi zor olduğundan, bazı evlerin yıktırıldığı ve bu evlerin sahiplerinin evlerini yeniden yaptırması için para verildiği de biliniyor. I. Ahmed’in 1612’deki çifte düğün şenliğinde otuz kadar ev yıktırılmıştır. Sultan İbrâhim’in dört yaşındaki kızı Fatma Sultan’ın Fazlı Paşa’ya nikâhlanması dolayısıyla düzenlenen 1056 (1646) şenliğinde Darphâne yakınından başlayıp Kenan Paşa Sarayı önünden Topkapı Sarayı’na kadar olan ve Süleymaniye tarafındaki sokağa bakan saçaklar, balkonlar yıktırılarak sokak genişletilmiştir.

Nahillerin gümüşten ve değerli taşlardan yapılanları da vardı. Kanûnî Sultan Süleyman’ın kız kardeşi Hatice Sultan’ın Makbul İbrâhim Paşa ile evlenmesi dolayısıyla 1524’te düzenlenen şenlikte nahillerden birinin 60.000, diğerinin 40.000 parçadan oluştuğu söylenmektedir.

Neyle süsleneceği ve boyutunun ne kadar olacağı hazırlayanın maddi durumuna bağlı olarak değişen nahılların şekli servi ağacını andırır, tepelerinde bir mum olduğundan bu ağaçlara “Düğün mumu”, bir yerden başka bir yere taşınması işine ise “mum alma” adı verilirdi.

Evliya Çelebi’nin Seyahatname’de aktardığına göre 17. Yüzyılda Tahtakale ve Aksaray’da bulunan dört dükkanda, toplamda beş nahılcı esnafı bulunuyordu.

Yani bugün bile tartışılan ağaç süsleme geleneğinin bize tamamen yabancı olan bir ritüel olduğu aslında doğru bir tespit değil. Kültürel olarak pek çok kadim anlamı temsil eden ağacın önemli olayların simgesi olarak süslenerek sergilenmesinin, uzunca bir zaman toplumsal yaşamın bir rutini olarak sürdürülüp sonradan unutulan bir gelenek olduğu söylenebilir.

Editör: semra – 16.12.2023