Piri Reis ve 1513’te Çizdiği Meşhur Haritası

Tarihe meraklı olanları buraya davet ediyorum. Benim gibi sizde tarihi sevenler arasındaysanız okumadan geçmeyin. Tarihçi değilim ama kitapçılara kitap almak için her girdiğimde illaki bir tarih kitabı almadan çıkmayanlardanım. Hatta eğer çok sevdiğim bir kitapsa ve bulamamışsam o kitabı bulana kadarda eve geri dönmem. İnsan aradığı zaman her istediğini bulur derler eğer gerçekten istiyorsanız bu mümkün. Bizzat yaşamış biri olarak bunu kolaylıkla söyleyebilirim.

Tarihi karakterlerden denizcilik dallarında adını duyuranlara değinmek istiyorum. Bahsedecek olduğum karakter sadece denizcilik ile anılmamış bu güne kadar tabii ki. Aynı zamanda Osmanlı’nın en ihtişamlı döneminde bir donanma komutanı.

Kimden bahsedecek olduğum az çok tahmin edilir belki: Karamanlı Piri Reis ve onun meşhur haritası

Yaşamını herkes az çok bildiğinden fazla hayatına değinmeden direkt haritasını anlatmakla başlamalıyım sözlerime artık. Günümüzde dizilerde ve belgesellerde adı geçen piri reis haritayı çizdiğinde aslında dünyanın henüz yuvarlak olduğu ispatlanmamış. Hatta Amerika’nın bile yeni bir kıta olup olmadığı bile tartışmalıymış. Haritayı o dönemin şartlarında ceylan derisine işlemiş. Bize ulaşan haritanın yalnızca bir kısmı. Yanlış hatırlamıyorsam eğer tesadüf eseri bulunmuş. Bir diğer parçaları ise gizemini hala koruyor. Aslını elde etmek mümkün değil tabi ki, bende hem vakit geçirmek, hem de görsel olarak evime tablo eşliğinde aşmak için puzzle parçalarını birleştirip evimin en güzel yerine astım. Az çok Osmanlıca bilgimle elime aldığım büyüteç ile üzerinde yazılı olan 24 tane notları okumaya çalıştım.

Piri reis dünyanın yuvarlak olduğunun farkında olmadan bu dünya haritasını çizdi desek yanlış olur. Dünyanın yuvarlak olduğuna dair şüpheleri vardı. Çizdiği bu dünya haritasını 9 farklı renkler ile çizmiş. Hiç Atlas Okyanusu’na açılmamış olan Piri reis Amerika’nın nasıl müstakil bir kıta olduğunu biliyordu, bilinmez. Üstelik haritada yeryüzünün gerçek oranlarına dair başka ipuçları bile varmış. Hatta kıtaların uzak geçmişine kadar işaret eden sıra dışı izleri bile not etmiş.

Kıyı detaylı mükemmel ötesi. Biz bugün bir çılgınlık yapıp kıyı detayları için kıtaları birleştirmek istesek yeryüzünün ilk şekline birebir uygun bir görsel ile karşılaşabiliriz belki de.

Haritanın merkezi olarak Kahire’yi göstermiş Piri Reis. Üzerine şu notu düşmüş:

“Bu haritayı Kemal Reis’in erkek kardeşinin oğlu olarak tanınan Hacı Mehmet oğlu Piri 919 yılının Muharrem ayında Gelibolu’da çizmiştir.”

Harita üzerinde ki bazı notlarında şunlar da yazılı:

“Bu yörelerde medeniyet yoktur. Tüm halkı çıplak gezer.”

“Bu yerlerde tek boynuzlu sığır ve bu şekilde ki canavarlar olur.”

“Bu diyarların dağlarında bu şekilli canavarlar olurmuş.”

“Fırtınaya kapılıp buraya gelen Portekiz gemisi budur.”

Harita üzerinde gösterilecek olan 9 gemi, 3 kral ve 17 farklı hayvan figürleri var. Hiç uzun yolculuklara çıkmadan bu kadar önemli bilgileri resmedebilmek büyük bir yetenek. Dönemin şartlarına bakacak olursak bilimin bugünkü kadar geniş olmadığı zaman dilimi.

Cerbe Adası’nda bir süreliğine korsanlık yaptığı biliniyor. Kitabı bahriye adlı kitabı ile de meşhur olmuş. Bununla beraber bir çok İslam uğruna akınlara katılmış. Yıllar yılı kovalamış ve Osmanlı donanmasına katılmış Piri Reis. Ancak amcasının ölümünden sonra Gelibolu’ya yerleşmeye karar vermiş. Piri Reis Osmanlı Devleti’nin zirvede olduğu dönemlerde Kanunî Sultan Süleyman zamanında Rodos seferi sırasında donanmaya katılmış. Ancak yaşanan talihsiz olaylar yüzünden yaşamı idam ile son bulmuş. Sonu her ne kadar hüzünlü olsa da bu büyük denizciyi tanımak onur verici.  Tarih kitaplarını okurken üzüldüğüm nokta bu aslında. Hepimizin tarih merakı, okurken bazen gözyaşlarımızın akmasına sebebiyet verebiliyor.

Neden diye sorgulamak lüzumsuz kalıyor bazen. Tarihin tozlu sayfalarına karışmış birçok karakter aynı kaderi yaşamış ya da yaşamamış oluyor. Tek dileğim tarihin tekerrür etmemesi. Huzurla yaşamayı kim dilemez ki…

Editör: Ayşe Tunç – 22.08.2022