Sevdiklerimizin Yaralarını Sarma Rehberi | Psikolojik İlk Yardım Nedir, Nasıl Uygulanır?

Hepimizi sarsan Kahramanmaraş merkezli bu deprem, şüphesiz ki depremzedeler için gerek fizyolojik gerekse psikolojik açıdan çok daha yıkıcı bir olay. Hal böyleyken, milli seferberliğe ek olarak uluslararası bir dayanışma söz konusu. Bazı müdahaleler için bir profesyonel desteği gerekirken psikolojik ilk yardım için böyle bir zorunluluk yoktur.

Türkiye Psikiyatri Derneği (TPD) ve Dünya Sağlık Örgütü’nün (WHO) paylaştığı rehbere göre psikolojik ilk yardım nedir, ne değildir, nasıl yapılır, neler yapmalı, neler yapmamalısınız siz Dergio okuyucuları için tek bir gönderide düzenledim.

Türkiye Psikiyatri on Twitter: “Psikolojik İlk Yardım: Afet mağdurlarının iyi olmalarını nasıl destekleyebiliriz? https://t.co/KbGRS6s2dn#deprem #depremoldu #türkiyepsikiyatriderneği #depremyardım pic.twitter.com/14hTd4uVjy / Twitter”

Psikolojik İlk Yardım: Afet mağdurlarının iyi olmalarını nasıl destekleyebiliriz? https://t.co/KbGRS6s2dn#deprem #depremoldu #türkiyepsikiyatriderneği #depremyardım pic.twitter.com/14hTd4uVjy

Psikolojik İlk Yardım (PİY) Nedir?  

Acı çeken ya da desteğe ve yardıma ihtiyaç duyan kişiye sunulan insani ve destekleyici müdahalelerin tamamını içeren davranışlar bütünüdür.

Psikolojik İlk Yardım (PİY) Ne Değildir?  

Psikolojik İlk Yardım (PİY), sadece profesyoneller tarafından uygulanabilen bir psikolojik danışmanlık türü değildir ve psikoloji alanında bir eğitim almış olmayı gerektirmez. Psikolojik anlamlandırma olarak da adlandırılan psikoloji uzmanlarının tedavi sürecinde kullandıkları sistem ile alakası olmadığı için yardım edilen kişinin analiz edilmesi veya kişiden yaşadıklarını detaylı bir şekilde anlatmasını sağlamayı içermez, içermemelidir. Aksi takdirde afetzedede sarılması zor bir yara daha açabiliriz ve bu da yardım değil zarar olur.

Psikolojik İlk Yardımın Temel İlkeleri: Bak, Dinle ve Bağ Kur 

1. Bak   

Etrafınıza dikkatle bakmalı ve kişiler arasındaki öncelik sırasını acil medikal bakım ihtiyacı olanlar, kendisine ve çevresine zarar verme ihtimali yüksek olan, kendisine ve ailesine bakamayacak düzeyde üzgün olanları göz önünde tutarak yapmalısınız.

Herkesin strese ve travmaya karşı farklı bir tepki verebileceğini unutmamalı, karşınızdakinin stres düzeyini anlamaya çalışarak ona göre davranmalısınız. Krize karşı gösterilen temel stres tepkileri aşağıdaki gibi listelenebilir:

• Titreme, baş dönmesi, aşırı yorgunluk ve bitkinlik hali, iştahsızlık gibi fiziksel belirtiler,
• Ağlama, yoğun üzüntü ve hüzün hali, yas tutma,
• Kaygı ve korku,
• Tetikte veya gergin olma,
• Kötü şeyler olacağı konusunda yoğun endişe,
• Uykusuzluk veya kabus görme,
• Aşırı sinir ve öfke,
• Suçluluk ve utanç,
• Kafa karışıklığı, gerçeklik algısından uzak olma,
• İçe kapalılık ve durgunluk,
• Başkalarına karşı tepkisizlik veya konuşmayı reddetme,
• İsmini, yaşını, mesleğini, memleketini bilmeme hali (dezoryantasyon),
• Karar vermede zorluk yaşama veya donakalma.

Az önce de dediğim üzere, herkesin stres düzeyleri farklı olabilir. Eğer temel ihtiyaçları giderilip PİY desteği aldıktan sonra stres düzeyinde bir değişme görülmüyor veya daha ciddi tepkiler gösteriyor, kendisi ve çevresindekiler için bir tehlike oluşturuyorsa kişinin yalnız kalmamasına dikkat edilerek durumu bir profesyonele iletmelisiniz.

Olay yerinin şu an sakin dahi gözükse hala bir tehlike arz ettiğini unutmayarak oradan olabildiğince hızlı şekilde ayrılarak uzmanlar tarafından güvenli olduğu duyurulan yerlere ulaşmaya çalışmanız gerektiğini aklınızdan çıkarmamalısınız.

2. Dinle  

Desteğe ihtiyacı olabileceğini düşündüğünüz insanlara sakince yaklaşarak kişiyi zorlamayacak doğru sorular sormalı, kişinin cevap vermeme veya kendi istediğini anlatma hakkı olduğunu unutmamalı ve önceliğin karşınızdaki olduğunu unutmamalısınız.

İletişime geçtikten sonra kişinin ihtiyaçlarını ve kaygılarını sorarak onları dinleyerek sakinleşmelerine yardım edebilmeniz için en önemli aşama olan dinleme üç ana başlıkta açıklanır:

• Gözlerle Dinlemek: Tüm dikkatinizi konuşan kişiye verebilmektir.
• Kulaklarla Dinlemek: Kişinin duygu ve kaygılarını gerçekten duymaktır.
• Kalple Dinlemek: Gerçekten ilgilenerek ve kişiye saygı göstererek dinlemek, ona yalnız olmadığını hissettirmektir.

3. Bağ Kur  

Kişilerin temel ihtiyaçlarını bildirmelerine ve verilmekte olan hizmetlere ulaşmalarına destek olarak kişiye yeniden hayatının kontrolünün onda olduğu hissini vermeye çalışmalısınız. Geçmişte de zor durumlarla baş edebildiklerini hatırlatmaya çalışıp kişiye mevcut durumla baş edebilme yeteneklerinin olduğunu fark etmelerini sağlamalı, zorlandığı durumlarda bazı pratik önerilerde bulunmalısınız.

Kişiye yalnızca doğruluğundan emin olduğunuz, resmi kurumlarca verilen bilgileri iletmeli ve yanlış bilgilere dayanan söylentilerden olabildiğince uzak durmalısınız. Kişiye olayı, olaydan etkilenen tanıdıkları, güvendikleri, hakları ve ihtiyaç duyduğu şeylere nasıl ulaşacağından bahsetmelisiniz.

Psikolojik İlk Yardım Sırasında Neler Yapmalısınız?  

• Kişilerin karar verme haklarına saygı duymalı ve şu an da yardım istemediğini söyleyenlere istedikleri bir zamanda size veya başka birine ulaşıp yardım alabileceği konusunda bilgilendirmelisiniz,
• Kişileri zorlamayan pratik bakım ve destek sağlamalısınız,
• İhtiyaç ve kaygıları belirlemelisiniz,
• Temel ihtiyaçların karşılanmasını sağlamaya yardımcı olmalısınız,
• Kişilerin uygun bir dille bilgi edinmesi ve ihtiyaç duyduğu yardımı alabilmesi için profesyonellere yönlendirmelisiniz,
• Kişiyi gelecekteki olası olumsuzluklardan korunabileceği bir alana ulaştırmalısınız,
• Kişiye karşı olabildiğince sakin ve yumuşak bir ses tonuyla konuşmalısınız,
• Kişi gerçeklikle ve çevresiyle arasındaki bağda bir sorun yaşadığını dile getiriyorsa ayağını yere koyarak zemini hissetmesini, parmaklarıyla ya da elleriyle hafifçe kucaklarına dokunmalarını, etrafındaki stres yaratmayacak şeyleri farkına varmasını sağlayarak nefesine odaklanmasını sağlamalısınız,
• Kişinin görüş, inanış ve değerlerinin sizinkinden farklı olabileceğini göz önünde bulundurmalısınız,
• Kişinin duygularını dışa vurmasını engelleyecek davranışlardan kaçınarak şefkatle yaklaşmalısınız,
• Kişilerin ailesi, arkadaşları ve sevdikleriyle ilişki kurmalarını sağlamak, mümkünse bir araya getirmelisiniz,
• Kişiyi kendi ihtiyaçlarını karşılayabilme konusunda yeterli olduğunu hissetmesini sağlamalısınız.

Psikolojik İlk Yardım Sırasında Neler Yapmamalısınız?  

• Kişiyi yaşadıklarını anlatma konusunda zorlayıp baskı yapmamalısınız,
• Yaşadıklarını anlatan kişinin sözünü tamamlamak, onu dinlerken saatinize bakmak gibi sabırsız hareketler sergilememelisiniz,
• Sınır çizmeli ve limitlerinizi aşan davranışlarda bulunmamalı ve profesyonel olmadığınızı unutmamalısınız,
• ‘’Her şey iyi olacak’’ veya ‘’en azından hayattasın’’ gibi cümleler kurmamalı ve başkalarının hikayelerinden bahsetmemelisiniz,
• Kişiye nasıl hissedeceği, ne yapacağı gibi konuları dikte ederek özyeterliliğinin olmadığı hissini yaratmamalısınız,
• Kişilere durumları açıklarken kendi dini inanışlarınızı baz alarak konuşmamalısınız,
• Tutamayacağınız sözler vermemeli ve gerçekdışı söylemlerde bulunmamalısınız,
• Kişiyi duyguları ve duygularını dışarı vuruş şekillerinden dolayı yargılamamalısınız,
• Kişinin anlattıklarını mahremiyet hakkını hiçe saymamak adına kimseye anlatmamalısınız,
• Kişiye bilgi verirken uzun cümleler tercih etmemelisiniz.

ÖNEMLİ NOTLAR 

Unutmamalısınız ki siz ne kadar yardım etme amacı da gütseniz eğer karşıdan onay almazsanız yapacağınız hiçbir adım o kişiye yardımcı olmayacak aksine başka yaralar açabilme potansiyelinde olacaktır. Karşı tarafın hazır olmasını sabırla beklemek ve ardından harekete geçmek hem sizin hem de karşınızdaki kişi için çok daha iyi olacaktır.

Sorumluluk duygusu zengin biri olarak yardım etmek isteseniz de önceliği kendinize vermenin sizi bencil değil, daha iyi bir yardımsever yapacağını unutmayın. Siz ne kadar iyi olduğunuzla karşınızdakine ne kadar iyi gelebileceğiniz doğru orantılıdır.

Editör: Nur Bersun Aynur – 09.02.2023