Prof. Dr. Turan Yazgan Etnografya Müzesi’ne Genel Bakış

Merhaba sevgili dergio okurları bugünkü yazımızın konusunu Prof. Dr. Turan Yazgan Etnografya Müzesi oluşturuyor. Müzeyi tanıtmadan önce etnografyadan biraz bahsetmemin yararlı olacağı kanaatindeyim.

Türk Dil Kurumu’nun Büyük Türkçe Sözlüğü’nde etnografya şu şekilde tanımlanır: Etnografya, kavimleri karşılaştırarak inceleyen, kültür oluşumlarını araştıran bilim, budun betimi, kavmiyat.

Kavimlerin her türlü kültür ögelerinin sergilendiği müzeler, etnografya müzeleri olarak adlandırılırlar ve zengin bir içeriğe sahiptirler. İşte bu müzelerden biri de Prof. Dr. Turan Yazgan Etnografya Müzesi’dir.

Müze Isparta ilimizin merkezinde Gökçay kavşağında yer alır. Müzeye ulaşım son derece kolaydır. Müze merkezi konumda bulunmaktadır. Müzenin yapımına Isparta Belediyesi tarafından 2012 yılında başlanmış ve müze 2013 yılında tamamlanarak hizmete açılmıştır. Müze Türkiye’nin en büyük, hem yatay hem de dikey sergileme salonu olan tek etnografya Halı ve Kilim müzesi olma özelliğini taşır. Müze Sabah 08.00 Akşam 19.00 saatleri arasında açıktır ve ücretsiz gezilebilmektedir.

Prof. Dr. Turan Yazgan Etnografya Müzesi 10 kattan oluşur ve 3 000 metrekare alana sahiptir. Müze zengin bir koleksiyona sahiptir. Müzenin envanterine kayıtlı 3.100 adet halı ve kilim bulunurken; 2.300 adet hepsi de birbirinden değerli eserler bulunmaktadır. Müzenin kuşkusuz en önemli koleksiyon eserleri arasında Isparta’nın meşhur el dokuması halıları bulunur.

Isparta el dokuması halıları

Isparta halısını meşhur yapan özellikleri şöyle sıralayabiliriz. Isparta halısı 26×33 dm2 düğüm sıklığına  sahip olan, çözgü ve atkıları pamuk, ilmeleri yün olan, farklı desenler içeren bir halıdır. Dokunmasının zorluğunu şu örnekle açıklayayım: Isparta halısını dokumaya başlayan  ortalama bir işçi günde yaklaşık 7.000 düğüm atabilir. 10 günde 70.000 düğüm,15 günde 105.000 düğüm atar. 1 metrekarede 90.000 düğüm hesap edecek olursak; bir işçi yaklaşık 15 günde 1 metrekare halı dokuyabilir. Yani 6 metrekarelik bir Isparta halısı, 1 işçi tarafından 3 ayda dokunabilir.

Isparta halısının ilme iplikleri kimyasal boyalarla boyanmaktadır. Isparta halıları 1800’lü yılların sonlarında tüccarların Avrupa’ya ihraç etmek amacıyla Isparta ve çevresinde dokuttukları ticari amaçla dokunan halılardır. Bu sebepten dolayı desenleri yöresel özellik taşımaz. Bu halıların desenleri Avrupa, Selçuklu, Osmanlı, İran, Çin desenleri gibi desenlerden oluşur. 1950’li yıllardan sonra iç piyasada tüketilmek üzere Isparta iline özgü “gülistan, naklemeli, üzümlü, saatli, hançerli, köşegöbek” gibi yöresel desenler dokunmuştur.

Isparta ili ve ilçelerinde Isparta halılarından başka, Milas halısı, Döşemealtı halısı, yörük halısı gibi halılar da dokunmuştur. 1970 yıllarında başlayan ve halen devam eden minyatür halılar da günümüzde dokunmaya devam etmektedir. Ayrıca Hereke ve Ladik halıları da Isparta’da dokunmuştur. Isparta’da Konya iline yakın Yalvaç ve Şarkikaraağaç ilçelerinde yüksek kaliteye sahip Ladik ve Hereke-hallan dokunmuştur. Şarkikaraağaç ilçesi, Kabartma Hereke halısının 1980’li yıllarda Türkiye’de tek dokunan yeri olmuştur.

Müze elbette halılardan ve kilimlerden ibaret değildir. Müze içerisinde  eski tarım aletlerinden yörük çadırlarına, eski ateşli silahlardan Türk dünyasının birçok ülkesinden gelen geleneksel kıyafetlere, kılıçlardan, küplere; gül yağı yapımında kullanılan imbiklerden Şaman davuluna kadar birbirinden ilginç eserleri barındırmaktadır.

Not: Müze içerisindeki eserlere zarar vermemek için fotoğraflar flashsız çekilmiştir. Bu yüzden görüntü kalitesinde düşüş vardır.

Peki etnografya müzesine adı verilen Turan Yazgan kimdir?

Prof. Dr. Turan Yazgan, önemli bir akademisyen, kalemi son derece güçlü bir yazar ve Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı kurucu başkanıdır.

Turan Yazgan 1938 Yılında Isparta’nın Eğirdir içesinde doğdu, 1948’de Eğirdir Zafer ilköğretim Okulu’nu, 1951’de İstanbul Vefa Lisesi orta kısmını, 1955’de parasız yatılı olarak Kastamonu Lisesi fen bölümünü pek iyi dereceyle bitirdi. 1959’da İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesini bitirerek, İmar ve İskan Bakanlığı Bölge Planlama Daire Başkanlığı’nda iktisadi Araştırmacı ve Bölge Planlayıcısı ünvanıyla beş yıl görev yaptı.1967’de “Şehirleşme Açısından Türkiye’de İşgücünün Demografik ve Sosyo-Ekonomik Bünyesi” adlı tezle doktorasını yaptı. 1977 ve 1978’de Güneydoğu Anadolu Bölgesi Planı’nın Genel Koordinatörlüğü görevini yüklendi. 1979’da İktisat fakültesi profesörlüğüne yükselerek, üniversite senato üyeliği, üniversite yönetim kurulu üyeliği ve anabilim dalı başkanlığı vazifelerinde bulundu.

1960 yılında kurduğu Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı’nın genel başkanlığını yürüttü. Türkiye’de ve Türk dünyasındaki hizmetleri nedeniyle  200’den fazla plaket ile ödüllendirildi.  Ayrıca yurtiçi ve yurtdışındaki pek çok üniversiteden verilmiş fahri doktora ünvanları alan Turan Yazgan, evli ve 3 oğul 2 torun sahibi olarak 22 Kasım 2012 tarihinde İstanbul’da vefat etti.

Kültürümüzün daha iyi öğrenilebilmesi adına her ilimizde böylesine müzeleri olması son derece mühimdir. Isparta’ya yolunuz düşerse mutlaka Prof. Dr. Turan Yazgan Etnografya Müzesi’ne uğramayı ihmal etmeyin.

Editör: Ayşe Tunç – 28.08.2022