Tarihin İlk Survivor Denemesi | Robber’s Cave Deneyi

1905 yaz aylarında doğan ve Osmanlı imparatorluğunun son günlerinde Türkiye’nin İzmir ilinde büyüyen Muzaffer Şerif, Harvard’da kazandığı psikoloji bölümünü okumak için, Abd’ye  gider. Ancak, hayalinde kurdugu bölüm ile, daha çok laboratuvar farelerinin, sıkıcı gözlemini içeren, disiplinin darlığı yüzünden hayal kırıklığına uğrar. Bu nedenle kendine başka bir yol seçerek, insan davranışının başkalarından nasıl etkilendiğini merak ettiği için, gelişmekte olan sosyal psikoloji alanına yöneldi. Şerif, sosyal süreçleri, özellikle sosyal normları ve sosyal çatışmayı anlamak için birkaç benzersiz ve güçlü teknik geliştiren modern sosyal psikolojinin kurucusu oldu. Özellikle, grup dinamiklerini saplantı haline getirdi. Bireylerin nasıl bir araya gelerek birleşik birimler oluşturduğunu ve bu bireylerin nasıl birbirleriyle kavga ettiğini araştırmak istiyordu.

Robbers Cave deneyinin arka planı

Sineklerin Tanrısı kitabını okudunuz mu? Kitapta, bir grup erkek çocuk kendilerini yetişkin gözetimi olmadan ıssız bir adada mahsur bulur. Bir yaşam alanı kurmaya çalışırken çaresizlik içinde birbirlerine sırtlarını dönerler ve işler vahşileşerek ,hiç de insani olmayan olaylara doğru gider.

Kitabın, genç yetişkin kurgusunun bir parçası ve toplumun bir yansıması olduğu biliniyor. Kısıtlı kaynaklar için, yeterince çaresiz olan herkesin, şiddete başvurma potansiyeli olduğu konusunda bizlere uyarı niteliği taşıyor.

Sineklerin Tanrısı kitabı 1954’te çıktı. Bir yıl önce, Rockefeller vakfı, psikolog Muzafer Şerif’e büyüleyici bir araştırma deneyi yapması için 38.000 dolar verdi. Laboratuvar fareleriyle çalışmaktan bıkan Şerif, olağan dışı bir şey yapmak için yola çıktı ve bu yapmayı başardığı deney, Sineklerin Tanrısı’nın aynası diyebileceğimiz bir deney oldu.

Muzafer Şerif, ”Robber’s Cave Deneyi”nin arkasındaki adamdır. Bir zamanlar grup çatışması teorisine ilişkin büyüleyici iç görüsüyle bilinen bu deney, şimdi daha fazla bir üne sahip. İçeriğine bakılmaksızın, 20. yüzyılın en iyi bilinen sosyal psikoloji deneylerinden biri olarak kalacak.

Muzaffer Şerif’in Teorisi

Muzaffer Şerif, sınırlı kaynaklar için savaşırken, aynı zamanda grupların birbirleriyle ne kadar kolay yakın olabileceğini  göstermek istedi. Aynı zamanda, bu grupların, farklılıklarını bir kenara bırakıp, ortak bir düşmanı yenmek için, ne kadar kolay bir şekilde bir araya gelebileceğini de kanıtlamak istiyordu. Bu grup dinamiklerini gözlemlemek, fareler veya köpeklerle laboratuvarda yapılamayacağı için, deneklerini bir yaz kampına götürdü.

Deneyin Üç Aşaması

Grup İçi Oluşturma – Bu aşama, grup özdeşleşmesini teşvik edecek etkinlikler yoluyla grup içi aidiyetler oluşturmayı içerir.

Çatışma Aşaması – Bu aşama, deneysel olarak oluşturulmuş iki grubu birbiriyle çatışmaya sokmayı veya gruplar arası gerilim oluşturmayı içerir.

Entegrasyon Aşaması – Bu aşama, daha önce çatışan iki grubu, üst hedeflere ulaşarak işbirliğine sokmayı içerir.

Deneyin başlangıcı

Robber’s Cave State Park’a gelen 22 çocuk, yaz kampı deneyimlerinin, daha büyük bir sosyal deneyin parçası olacağını bilmiyorlardı. İkinci güne kadar kampta kaç kişinin olacağını bile bilmiyorlardı. İlk gün, danışman olarak poz veren araştırmacılar, iki grup kampçı kurdu.

Deneyin denekleri, evlerinde olağan dışı derecede bir hayal kırıklığı yaşamamış, okul veya sosyal başarısızlığı olmayan ve benzer eğitim düzeyine sahip, orta sınıf sosyo-ekonomik statüye sahip, yirmi iki, on bir yaşındaki erkek çocuklardı. Bu çocuklar Oklahoma’daki Robbers Cave Eyalet Parkı’ndaki bir yaz kampına alındı. Deneyin başlamasından önce, erkekler rastgele iki gruba ayrıldı ve her birinde on bir erkek vardı. İki grup ayrı ayrı nakledildi ve aynı park içindeki kabinlere yerleştirildi.

Aşama 1 (Grup İçi Oluşum)

Grupların deneyin ilk aşamasında diğer grubun varlığından haberdar olmaması gerekliydi. Aksi takdirde, iki grup arasındaki herhangi bir işlevsel temas, hem grup içi oluşum, hem de deneyin sonraki aşamaları için, kesinlikle istenmeyen sonuçlara yol açacaktı. Robbers Cave Deneyinin odak noktası grup etkileşiminin temelini oluşturan bu iki gruptur.

Deneyin ilk haftasında gruplar diğer grubun varlığından haberdar değildi. Parkta yürüyüş yaparken veya yüzerken birbirleriyle bağ kurmak için zaman harcadılar. Her gruba, bayraklarına ve gömleklerine şablon olarak bir grup adı yazmaları istendi. Grup adı, her grubun üyelerinin kendi gruplarıyla özdeşleşmelerini sağlamak için iyi bir adımdır. Üyelere aidiyet ve grup ruhu verir. Gruplardan biri grup adı olarak Eagles’ı, diğer grup ise Rattlers’ı seçti. İlk aşamanın temel amacı, iki ayrı grup içindeki üyelerin etkileşimi yoluyla grup içi aidiyet üretmektir.

2. Aşama ( Çatışma  Aşaması)

Bu aşamada, iki grubun diğer grubun varlığını öğrenmesine izin verildi. Bu aşamanın temel amacı, kazanan grubun üyeleri için bir ödül ile kümülatif puanlar verecek bir etkinlik turnuvası düzenleyerek bir dizi rekabetçi etkinlikle iki grup arasında çatışmanın üretilmesidir. Deneycilerin bu adımı, iki grup arasındaki düşmanlığı büyük ölçüde artırdı.

Araştırmacılar, 4-6 gün boyunca beysbol oyunları ve halat çekme gibi bir dizi yarışma düzenlediler. Kazananlar ödüller aldı ve kaybedenler hiçbir şey almayacaktı. Sonunda, çatışma yaşamaya başladılar. Örneğin, bir grup yiyeceğe erişirken, diğerlerine beklemeleri söylendi.

Bu, Rattlers’ın genel kupayı kazandığı puanların sayımı sırasında önemli ölçüde belirgindi. Eagles ise, başarılarının bir hatırası olarak bayraklarını oyun alanına diktiler. Daha sonra diğer grupla, alay edecek kelimeler söylemeye başladılar ve rahatsız edici şarkıların söylendiği de gözlemlendi.

Çocuklarda sonunda “biz ve onlar” zihniyeti gelişmeye başladı. İlk başta, sadece birbirlerini tehdit ettiler ve sözlü çatışmaya girdiler. Ancak hızla, işler daha fiziksel hale geldi. Bir grup diğer grubun bayrağını yaktı ve bir grup diğer grubun kabinine baskın düzenleyerek o gruptaki çocukların eşyalarını çaldı. İşler şiddetlendi.

Bu olaylardan sonra gruplar aynı yemekte birlikte yemek yemeyi reddetmiştir. Deneyciler, çatışma üretmede o kadar başarılıydılar ki, çatışma üreten faaliyetleri yürütmenin artık güvenli olmadığı sonucuna vardılar ve ikinci aşama aniden kesildi ve üçüncü aşama başladı.

Aşama 3 (Entegrasyon Aşaması)

Bu dönemde yapılan anketlerde, erkekler diğer gruptaki erkeklere karşı olumsuz düşüncelerini ve yargılarını paylaştılar. Bu, Şerif’in teorisinin ilk bölümünü kanıtladı. Ama işi bitmedi. Robber’s Cave Deneyi daha sonra son bir “çatışma azaltma” aşamasına girdi. 22 erkek çocuğuna da grubun tamamına fayda sağlayacak görevler verildi. Bir noktada araştırmacılar, yiyecek getiren bir kamyonun sıkıştığı ve yemek teslim edemediği bir olay oluşturdular. Çocukların hepsi yemek yiyebilmek için kamyonu sıkıştığı yerden çıkarmak için birlikte çalıştılar.

Bu aşamada yine, tek bir grubun kaynakları ve çabaları sorunun çözümüne ulaşmak için yetersiz olduğundan, her iki grubun da çözmek için işbirliği yapması gereken bir problem daha oluşturdular. Her iki grup da, yeni bir yere götürüldü ve içme suyu sıkıntısı yaşandığı söylendi. Çocuklar, kampın su kulesine erişimi engelleyen kayaları kaldırmak için bir montaj hattı oluşturdular. Oğlanlar başlangıçta karşı gruptaki çocuklara karşı düşmanlık hissetmiş olsalar da, tüm grubun yararına olacak bir hedefe ulaşmak için hep birlikte çalışabildiler.

Daha sonra, grubun birbirleriyle etkileşime girmesi gerekiyordu ve izlemek istedikleri bir film için karar verip ödeme yapmaları gerekiyordu. Grupların hepsi, birlikte izleyecekleri bir film üzerinde başarılı bir şekilde anlaştılar ve bu aktivitenin ardından akşam yemeğinde tüm çocuklar bir kez daha birlikte yemek yediler.

Gerçekçi Çatışma Teorisi

Bu deney, Gerçekçi Çatışma Teorisi’nde kilit kanıt olmaya devam edecekti. Donald Campbell, bu terimi Sherif’in deneyinden birkaç yıl sonra ortaya attı. O zamanlar psikologlar, motivasyon olarak seks, yiyecek ve diğer temel ihtiyaçları kullanarak grup çatışması oluşabileceğinden bahsetmişlerdi. Campbell, teoriyi daha büyük hedefler ve kaynakların daha geniş bir kategorisini içerecek şekilde genişletti.

Bu nedenle, gerçekçi çatışma teorisi, bu grupların sınırlı kaynaklar için rekabet etmesi gerektiğinde grup çatışmasının gerginleşeceği varsayımlarına dayanmaktadır. Bu kaynaklar yiyecek olabileceği gibi saygı, güç veya tanınma gibi şeyler de olabilir. Bu gerilim klişeleştirmeye, şiddete ve diğer aşırı davranış biçimlerine yol açabilir.

Eleştiriler

Robbers Cave Deneyi, sosyal psikoloji dünyasında en iyi bilinen deneylerden biridir. Ancak tüm psikologlar Şerif’i övmez. Aslında, Robbers Cave Deneyi, tartışmalı etiği nedeniyle en iyi bilinen deneylerden biri oldu. Bir deneyin amacı bir hipotezi test etmektir. Hipotezinizi deneyiniz ile destekleyemiyorsanız, sorun hipotezdedir, deneyde değil. Bir psikolog, hipotezini kanıtlamanın bir yolu olarak bir deneye yaklaştığında, işler zorlaşabilir. Bazı eleştirmenler, Şerif’in Robbers Cave Deneyi ile bunu yaptığını söylüyor.

Sonuç

1. Bireysel statü ve rollerden oluşan belirli grup yapıları ve dinamikleri, daha önce kişiler arası ilişkiler kurmamış bir dizi bireyin benzer bağlam ve olaylar altında birbirleriyle etkileşime girmesiyle oluşacaktır.

2. Çatışma sırasında, huzursuz çatışmalar, dış grup ve üyeleriyle ilgili olarak, dış grubu belirli bir sosyal  mesafeye yerleştiren olumsuz klişeler üretir.

3. Birbiriyle çatışan çok sayıda grubun ortak bir üst amaç için bir araya gelmesi ve tek bir grubun çabalarıyla amaca ulaşılamaması durumunda, gruplar üst amacın gerçekleştirilmesi için işbirliği yapma eğiliminde olacaktır diyerek deney sonlandırıldı.

Sonuç olarak Robbers Cave Deneyi günümüz Survivor’ın, o dönemin şartlarıyla yapılması ile oluşmuştur. Ve aslında, deneyde ortaya çıkanlar, günümüz eğitim sisteminde, iş hayatında, sosyal alanlarda yani yaşamımız boyunca edindiğimiz tüm normlar için kavramsal harita sunmaktadır. Aslında bizlerde Şerif’in yaptığı bu deneyde olduğu gibi toplum içinde birer koşulun parçasıyız ve içinde bulunduğumuz durum, davranışlarımızı etkilemektedir.

Editör: Sümeyye Özmen – 23.08.2022