Divan Şiirinde Bitkiler ve Çiçeklerin Anlamları

•Gül-İ verd: Yüz anlamına gelmektedir. Sevgilinin yüzü için kullanılan bir motiftir. Ayrıca divan şiirlerinde sevgili için en çok kullanılan motif olarak karşımıza çıkmaktadır.

Gül-i ruhsârına karşu gözümden kanlu ahar su

Habîbüm fasl-ı güldür bu ahar sular bulanmaz mı

                             (Fuzuli)

•Servi: Akdeniz bölgesinde yetişen bir bitki türüdür. İnce ve uzun bir bitkidir. İnce ve uzun olmasından dolayı Divan şairlerinin sevgilinin boyunu tasvir ederken kullandıkları bir manzum olmuştur. Çünkü divan şiirinde sevgilinin boyu Servi gibi ince ve uzundur.

Gör kadd – İ yari Servi çeman söylerim sana

Bak ol dehana razı Nihan söylerim sana

(Nedim)

•Nergis: Sevgilinin gözü için kullanılan bir motiftir. Nergis çiçeği kendini beğenmişliğin sembolüdür. Sevgilinin gözü mest, sihir, büyücü özelliklerine sahip olduğundan dolayı gözün yerine manzum olarak nergis kullanılmıştır. Ayrıca nergisin uyuşturucu özelliğine sahip olduğu bilinmektedir.

ÇÜ devri laledir ihla ile kadeh tutalım

Niteki nergis olur mest – İ bîrî yâ olalım

                              (Şeyhi)

•Sünbül : Doğu Akdeniz bölgesinde yetişen bir bitki türüdür. Zambakgillerdendir. Misk kokuludur. Sünbül motifinin Divan şiirinde en önemli yanı kıvrımlı olmasıdır. Bu bakımından sevgilinin saçı için kullanılan bir motiftir. Çünkü divan şiirinde sevgilinin saçı Sünbül çiçeği gibi kıvrımlıdır. Ve sevgilinin saçı anber yani güzel kokar.

Urınup farkına bir tâc-ı mücevher sünbül

Oldı iklîm-i çemen tahtına ser-ver sünbül

                               (Baki)

•Sanavber: Çamfıstığı ağacı demektir. Yapraklarını dökmeyen dayanaklı ağaçlardandır. Halk arasında Tuba ağacıyla birlikte yaşam ağacı olarak da bilinmektedir. Divan şiirinde ise Servi ağacı gibi sevgilinin boyu için kullanılan bir motiftir.

Açık bağın gül nesrîni 0l ruhsârı görsünler

Sahn serv sanavber șîve-i reftârı görsünler

                               (Baki)

•Çınar ağacı : Çınar ağacı, bahçenin en cüsseli yani en iri ağacıdır. Uzun boyludur. Mürşidi Kamildir. Çınar ağacının yaprakları insan eline benzetilir.

Tiz bulur hâli gedü ile çenarın hâletin

Nâbiyâ kasd-ı tefevruk eyleyen insaline

                              (Nabi)

•Benefşe: Farsça bir kelime olan benefşe Türkçede menekşe anlamına gelmektedir. Zülf (saç) ve hat (ayva tüyü) için kullanılan bir motiftir. Divan şiirinde kokusu güzel olmasından dolayı misk, müşg ve anber sıfatlarıyla bilinmektedir. Divan Edebiyatında sevgilinin hat yani ayva tüyleri ağız kenarındaki sarı tüylerdir. Bundan dolayı sevgilinin saçı ve sarı tüyleri benefşe çiçeğine benzetilir.

Nefes urdı saçuñdan ter benefşe

Hevâyı itdi pür-῾anber benefşe

                       (Ahmet Paşa)

•Lale: Kırmızı renkli bir çiçektir. Lale, divan şiirinde gül motifinden sonra en çok kullanılan motif olarak karşımıza çıkmaktadır. Kırmızı renginden dolayı şarap, dudak, mum, kan, yara, yaralı vücut, gözyaşı için kullanılan bir motiftir. Şekil açısından bakıldığında ise cam, ayak anlamında kullanan kadehe benzetilmektedir. Ayrıca Lale, utangaçlığın da sembolüdür.

Taşradan geldi çemen sahında bîçare durur

Devr-i gül sohbetine lâleyi iletmediler.

                            (Necati Bey)

•Gonca: Açılmamış gül demektir. Dudak için kullanılan bir manzumdur. Noktaya benzetilir. Sevgilinin dudağı da neredeyse yok denecek kadar küçüktür. Bundan dolayı şekil açısından dudak, gonca manzumuna benzetilir. Edebi sanatlar olarak incelendiğinde ise gonca, gül ile tezattır.

Goncanın rengine al itmek dilersin itmegil

Bülbüli Gülşende lâl itmek dilersin itmegil

                          (Ahmed-İ Dai)

•Reyhan : Siyah renklidir. Renginden dolayı sevgilinin saçına benzetilen bir motiftir. Ayrıca ah dumanı için de kullanılan bir manzumdur. Sünbül, ve menekşe çiçeği gibi reyhan da misk kokuludur.

Râh-ı râhal-bahş sen gül yüzlü nergis gözlüden

K’ehl-i diller ruhudur ruhaniler reyhanıdır

                            (Necati Bey)

•Erguvan:  Kırmızı renkli bir çiçektir.  Baharın sonlarına doğru açar. Baklagillerdendir. Renginden dolayı ateş, kan, şarap unsurlarını sembolize eder.

Eyledi Şermden görünce yüzün

Çehresin rengini erguvana gonca

                           (Hayali)

Editör: Fatih Düz – 12.06.2022