İlahi Komedya ile Ünlü Yazar Dante ve Onun Mistik Aşkı Beatrice

1265 yılında 20 Mayıs-20 Haziran arasında doğan La Divina Commedia (İlahi Komedya) yazarı Dante Alighieri, zamanının en özgün düşünürlerinden biriydi. Doğuştan bir Floransalı olan hayatı, gününün çalkantılı siyasi ayaklanmalarından büyük ölçüde etkilendi.

Dante’nin Boniface VIII’e başvurmak için Roma’ya gittiği ve daha sonra sahte bir şekilde yolsuzlukla suçlandığı ve ölüme mahkum edildiği düşünülmektedir. Hayatının son yirmi yılını çeşitli İtalyan şehirlerinde sürgünde geçirdi. 1321’de Ravenna’da İlahi Komedya kitabının son bölümü “cennet’i” yayınlayamadan ölüyor ünlü yazar.

Ben bu yazımda Dante’nin o muhteşem İlahi Komedya kitabından alıntılar yaparak, Beatrice’e olan aşkını anlatmak istiyorum.

Beatrice Portinari, Floransa’da büyümüş, muhtemelen Dante’nin yaşadığı yerin yakınlarında oturan soylu bir kadındı. Onu ilk kez 9 yaşındayken (aşağı yukarı aynı yaştalardı) kilisede görüyor. Dante onunla ilgili her şeyi seviyordu sevimliliği, ışıltılı kişiliği, sakin varlığı. Ama onun yanındayken o kadar heyecanlanıyor ve utanıyor ki onunla konuşmaya cesaret edemiyordu.

Ama Dante’nin zaten hiç şansı bile olmamış, sevdiği kadınla evlenmek için. O zamanlar, evliliklerin çok genç yaşta yapılması yaygındı ve Dante annesinin baskısıyla, 12 yaşında Gemma Donatı ile nişanlanıyor. Hani bir söz vardır, “yanındakiyle yaşlanır, aklındakiyle ölürsün” diye işte sizde okuduğunuzda tamda bu sözün Dante için söylenmiş olacağına karar vereceksiniz bana göre.

Beatrice’in ailesi de başka bir aileye söz veriyor kızları için ve o da başka bir adamla evleniyor…

Dante ise o kadar gençti ve sözü geçmiyordu ki tek yapabildiği sadece Beatrice’i uzaktan izlemekti. Bir keresinde ikisi de evlendikten sonra Beatrice onunla sokakta konuşmak için durdu. Hayatının en mutlu anlarından biriydi Dante’nin ilk kez dokuz yaşında ve dokuz yıl sonra görüştüklerini düşünürsek. Beatrice ile ikinci görüşmesini şöyle anlatıyor şair, “Beni selamladı ve selamlamasının erdemi öyleydi ki, mutluluğun zirvesini yaşıyor gibiydim.” demiştir. Bu görüşme Beatrice’i ikinci görüşü olsa da, Beatrice onunla ilk kez konuşuyordu…

Şair, La Vita Nuova’da öyle büyük bir neşe duygusunun kendisini kapladığını, “kendini sardığını” hissettiğini iddia ediyor. Az önce karşılaştığı bu harikulade kişinin zarafetini düşünmek için herkesin göremeyeceği bir şekilde evine gidip odasına kapanıyor.

Fakat çok hüzünlü Beatrice hastalanıyor. Daha sonra 24 yaşındayken ölüyor.

Dante’nin kalbinin ne kadar acımış olabileceğini bugün bile tahmin edebiliyoruz.

Dante, çektiği ıstırap karşısında yapabileceği tek şeyi yapıyor, yazıyor….

Hayatının geri kalanında Dante, Beatrice’ine ithafen şiir üstüne şiir yazacaktı. Ve sonra ise Dante onu İlahi Komedya hikayesinin en önemli karakteri yapacaktı .

Dante, Beatrice’in kafasındaki aşkını şiirsel bir ilham perisinin yanı sıra ruhsal bir ilham amacıyla saklıyor gibi. Beatrice olan aşkı, fiziksel değil sanki mistik, dünyalar ötesi şeklinde. Thomas Aquinas bu tür sevgiyi şöyle tanımlamıştır: “Arkadaşlık sevgisi içinde sevilen, sadece ve kendisi için sevilir.”

Beatrice hakkında “daha önce hiçbir kadın hakkında yazılmamış” bir şey yazacağını iddia ediyor Dante, Vita Nuova’yı, Dante’nin “arkadaşlarımın ilki” olarak belirlediği Floransa’nın önemli bir şairi olan Guido Cavalcanti’ye ithaf eder; bu aynı zamanda, Beatrice’e olan aşkının doğasında dostluk vurgusunu da yakalayan bir ithaftır.

Böylece Beatrice, şairin tüm yazı hayatı boyunca itici, ruhsal bir aşk gücü oldu ve öyle kaldı. Yani Dante’yi bu ulaşılamayan aşkı, Dante yaptı…

İlahi Komedya’da Beatrice’i, onun Cennete ulaşmak için rehberi olarak simgeliyor.

İlahi Komedya Hikayesi

Dante’nin bir gün ormanda gezintiye çıkmasıyla başlar. Birdenbire üç canavar ortaya çıkıp, Dante canını kurtarmak için kaçarken onu kovalamaya başlıyorlar. Canavarlar üzerine atlayıp onu yemek üzereyken, büyük Romalı şair Vergilius’un ruhu ortaya çıkar ve onları uzaklaştırır. “Beni bulacağını nereden bildin?” diye soruyor Dante.

“Beni Beatrice gönderdi,” der Vergillius. Böylece Beatrice’in tüm bu zaman boyunca Dante’yi izlediği ve hemen kurtarmaya gönderdiği ortaya çıkıyor. Dante’ye Vergilius aracılığıyla söylediği gibi: “Ben seni gönderen Beatrice’im; dönmeyi en çok özlediğim yerden geliyorum; aşk beni harekete geçirdi, beni konuşturan o aşk.”

Ve böylece Dante’nin Beatrice’e olan sevgisinin sonucu 9 cehennem çemberi, 7 Araf terası ve 9 cennet küresi boyunca yaptığı destansı yolculuk başlar. Ve her adımda Beatrice, tünelin sonundaki ışığa aşkıyla onu ileriye ve yukarıya ve cennete doğru iter.

Cennete ulaşmadan hemen önce ona bakarken, Dante sonunda Beatrice’in onunla buluşmak için aşağı indiğini görüyor. ”Eski aşkın güçlü gücünü hissettim.” diyor.

Dante, cennetin birçok küresinde uçarken bile, Beatrice’e olan tutkusunun kıpırtıları üzerinde durmak için anlatısına ara verir. Her zamanki gibi onun tarafından olduğu oldukça açık: “Sonra Beatrice bana öyle sevgi kıvılcımlarıyla dolu, öyle ilahi gözlerle baktı ki kendi görme gücüm alt üst oldu, kaçtı ve gözleri yere eğik, neredeyse tüm duyularımı kaybediyordum.” Ona bakarken ruhum başka ihtiyaçlardan kurtuldu.” diye yazıyor.

Cennete yaklaştıkça Dante’nin ona olan sevgisi artar. Sonunda birlikte cennetin meleklerini geçerek Tanrı’ya yükselişlerini tamamlarlar.

“Güneşi ve Diğer Yıldızları Hareket Ettiren Aşk”

Dante’nin İlahi Komedyası’nın konusunu özetlemem gerekirse, bu şu olurdu: Kim olduğumuz ve nerede olduğumuz, sevgimizle ölçülür. Dante, öbür dünyanın tüm olasılıkları arasında yolculuk ederken, sevginin gerçekten belirleyici faktör olduğunu öğrenir. Beatrice’in dediği gibi: Aşk bizi harekete geçiren şeydir aşk, büyük iyiliği ve güzelliği meydana getirendir, bizi cennete yönlendirmek için büyük motivasyondur. En iyi ve en gerçek haliyle aşk, her birimizi Tanrı’nın tahtına çeker, bize O’nun kim olduğunu ve O’nunla olan ilişkimizi kavramayı öğretir. Dante ve Beatrice’in durup düşündükleri yer, burası mıydı acaba.

Paradiso’nun (İlahi Komedya’nın üçüncü ve son kitabı) en son satırları, Dante’yi Tanrı’nın varlığının alevli ihtişamının önünde dururken, onu anlamaya çalışırken bulur. İnsanın Tanrı’nın suretinde nasıl yaratıldığını araştırırken Dante, bu bilginin “güneşi ve diğer yıldızları hareket ettiren sevgi”den geldiğini keşfeder. Kutsal Kitap “Tanrı sevgidir” der. Ve söyleyebileceğim tek şey, eğer insan O’nun suretinde yaratılmışsa, sanırım bu, bizim de (en iyi durumda) olmamız gerektiği anlamına gelir, diye biter kitap.

Din bilim, gök bilim, felsefe, geometri gibi bir çok bilimi içinde barındıran şiirsel bir ansiklopedi gibi olan,  Dante’nin İlahi Komedya kitabını okumadıysanız ve bu tür mistik konulara ilginiz varsa mutlaka okumanızı tavsiye ederim.

Editör: Fatih Düz – 11.11.2022