Aurora Borealis: Göz Kamaştırıcı Kuzey Işıklarının Arkasındaki Bilim

Auroras veya Türkçe adıyla kutup ışıkları doğanın en nefes kesici gösterilerinden biridir.

Bir aurora, ne zaman gerçekleşirse gerçekleşsin atmosferik bir fenomen olarak tanımlanabilir. Peki bu doğa fenomeni nasıl oluşuyor?

İşte cevabı👇

Güneş’ten elektrik yüklü parçacıklar Dünya atmosferinde gaz atomlarına çarpar. Bu çarpışma sırasında açığa çıkan enerji nihayetinde Dünya’nın kutup bölgelerinde görülebilen renkli bir ışık gösterisi yaratır.

Auroras en çok kutupların güneyindeki bölgelerde görülür çünkü Dünya’nın gözyaşı şeklindeki manyetik alan, bizi güneş rüzgârından ve güneş fırtınalarından koruyan bir kalkan görevi gören yüklü parçacıkları manyetosfer ve onları coğrafi kutupların yakınında bulunan jeomanyetik kutuplara yönlendirir.

Parçacıklar Dünya’nın üst atmosferindeki atomlar ve moleküller ile çarpıştıkça, Dünya’nın manyetosferindeki elektronlar enerjilerini oksijen ve azot atomlarına ve moleküllerine aktarır. Gazlar normal durumlarına döndüklerinde, ışık şeklinde küçük enerji patlamaları yayarlar. Parlayan aurora, Dünya’nın manyetik alanını aydınlatan bir milyar bireysel çarpışmadan oluşur.

Kuzey Işıklarını kim keşfetti?

Auroras bazı tarih öncesi mağara resimlerinde tasvir edilmiş olabilir. MÖ 30.000 civarında oluşturulan “Makaron” olarak adlandırılan Cro Magnon çizimlerinin aurora tasvirleri olabileceği öne sürülmüştür.

Bir aurora’nın en eski yazılı kaydı, MÖ 2600’den kalma bir Çin çalışmasında belirtilmiştir. Huangdi’nin doğumunu açıklayan, Sarı İmparator antik Çin’in beş mitolojik imparatorundan biri. Huangdi, merkezi devletin yaratıcısı ve kozmik bir hükümdar olarak tasvir edildi.

“Aurora borealis” adı M.S. 1619’da İtalyan gökbilimci ve bilim adamı Galileo Galilei tarafından üretildi. “Aurora” terimi, şafak Roma tanrıçası Aurora’yı ifade eder ve “Borealis” kuzey rüzgârının Eski Yunan tanrısı Boreas’ın adından gelir.

Güney aurora’nın adı Aurora australis’tir. “Australis”, Güney anlamına gelen Latince “Austra” kelimesinden türetilmiştir. “Aurora australis” terimi, 1772-1775 yılları arasında Antarktika Çemberine yapılan bir keşif gezisinden sonra İngiliz kaşif James Cook tarafından icat edildi.

Aurora’daki farklı renklere ne sebep olur?

Aurora’nın renkleri, hangi gaz moleküllerinin güneş rüzgarı ile etkileşime girdiğine, güneş rüzgârındaki elektronların çarpışmaları sırasında ne kadar enerjiye sahip olduğuna bağlıdır ve etkileşimin gerçekleştiği yükseklik. İyonosfer üstünde oksijenle çarpışan yüksek enerjili elektronlar kırmızı ışık yayar, düşük enerjili elektronlar iyonosferde oksijen ile çarpışırken yaklaşık 62 ila 186 km. Oksijenin yeşil veya yeşilimsi sarı ışık yaymasına neden olur. Azot ile çarpışmalar genellikle kırmızı veya mavi ışığa neden olur. Morlar, pembeler ve beyazlar gibi renkler bu renklerin karışmasından kaynaklanabilir.

Çarpışmalar ayrıca çıplak gözle görülemeyen ancak uydulardaki özel kameralar tarafından tespit edilebilen ultraviyole ışık emisyonu ile sonuçlanır.

Yeşil auroralar en yaygın olanıdır çünkü Dünya’nın atmosferi çok fazla atomik oksijen içerir ve insan gözleri yeşil renge daha duyarlıdır. Ayrıca, mavi ve mor renkler gece gökyüzünde çok görünür değildir.

Mavi ve mor ışıklar alt rakımlarda daha yaygın olabilir, bu yüzden tipik olarak aurorasların alt kenarlarında bulunurlar. Mavi ve mor ışıklar, Dünya atmosferinin en alt kısmındaki moleküler azotla ilişkilidir ancak güneş ışığının etkisi nadir durumlarda mavi ışıklar da yaratabilir.

Kuzey Işıklarını nerede görebilirsiniz?

Auroras genellikle Dünya’nın manyetik kutuplarının yakınında yaklaşık 2.500 mil çapında bir halka şeklinde bir kemer olan aurora ovalinde meydana gelir. Aurora oval asimetriktir ve güneş rüzgarı ile yer değiştirebilir; ayrıca auroral aktivite seviyesiyle bir şekilde genişler ve büzülür.

Kuzey ışıklarının yüksek kuzey enlemlerinde, özellikle Kuzey Kutup Dairesi’nin merkezine yakın olanlarda görünme olasılığı daha yüksektir.

Kuzey ışıkları Alaska’da, özellikle aurora ovalinin altında bulunan Fairbanks bölgesinde görülür.

Kuzey ışıkları Kanada, Rusya, İzlanda, ABD’nin bazı yerlerinde, Grönland, İsveç, Finlandiya ve Norveç’te, özellikle Tromsø çevresinde, yüksek kutuplu tundra ekolojik bölgesinde görülebilir. Ülkenin kuzeyinde, gece aurora oval merkezinde olan ve konumu nedeniyle, Tromsø’daki Polar Gecesi altı hafta veya daha fazla sürebilir ışıkları daha görünür hale getirir.

Diğer gezegenlerde aurora var mı?

Auroras, Güneş Sistemindeki diğer gezegenlerde de gözlemlenmiştir.

Bu gezegenlerin hepsinde manyetosfer yoktur ancak bilim adamları, güneş rüzgârının gezegenin atmosferi ile etkileşiminin zayıf manyetik alanlara sahip gezegenlerde bir aurora üretmek için yeterli olabileceğini buldular.

Her gezegenin atmosferik kompozisyonunun farklı olduğu göz önüne alındığında auroralar diğer gezegenlerde farklı görünüyor. Örneğin, Venüs güçlü bir manyetik alana sahip değildir ancak atmosferinde çok fazla karbondioksit ve sadece oksijen ve azot atomu izleri vardır. Bu nedenle, Venüs’teki auroralar gezegenin yüzeyinden görülecek kadar parlak değil, sadece uzaydan şeklindedir.

Umarım bir gün bu harika doğa fenomenini görürsünüz😍

Editör: Fatih Düz – 30.09.2022