Deprem Mühendisleri Türkiye’de Neden Bu Kadar Çok Binanın Çöktüğünü Açıklıyor

6 Şubat’ta 7,8 ve 7,5 büyüklüğündeki bir çift şiddetli deprem Türkiye’nin güneyini ve kuzey Suriye’yi vurdu ve 40.000’den fazla insan öldü ve bilinmeyen sayıda kişi yaralandı veya yerinden edildi.

Daha fazla tahribata yol açan yaklaşık 25.000 bina ya çöktü ya da ciddi hasar gördü, bu da çok sayıda soruyu gündeme getirdi: neden bu kadar çok bina çöktü? Sadece depremin muazzam büyüklüğü ve şiddeti miydi? Yoksa sorun binaların tasarımı ve yapımında mıydı?

Bu sorulara yanıt bulmak için İlginç Mühendislik (IE) araştırmaları jeoteknik deprem mühendisliği alanına odaklanan iki uzmanla konuştu.

Türkiye’de bu kadar çok binanın çökmesine ne sebep oldu?

Massachusetts, ABD’deki Merrimack College’da İnşaat Mühendisliği Doçenti James Kaklamanos, “Bir depremden gelen sismik dalgalar, bir binanın bulunduğu bir alana yaklaşırken, zemin yüzeyinin yakınında daha yumuşak jeolojik malzemelerle (topraklar) karşılaşabilirler” dedi.

“Bu yumuşak malzemelerin özellikleri, genellikle dalgaların zemin yüzeyine yaklaştıkça, bir kase jeli sallamaya benzer şekilde büyük amplifikasyonlar yaşamasına neden oluyor” diye ekledi.

Depreme dayanıklı bir tasarımda Kaklamanos, bu siteye özgü (jeolojik) etkilerin dikkate alınması gerektiğini vurguladı. Türkiye ve Suriye’de trajik bir şekilde tanık olduğumuz gibi, binalar deprem yüklerini zeminden uygun şekilde taşıyamazsa yıkıcı bir etki ile karşı karşıya gelebilir.

“Tasarım ve inşaat kalitesi, binaların depremlerde nasıl performans gösterdiğini büyük ölçüde etkiler, ancak sahaya özgü jeolojik koşullar, her binanın maruz kaldığı yük üzerinde derin bir etkiye sahip olabilir” dedi.

Kaklamanos, “Deprem sırasında yıkılan binalar genellikle beton ve duvar gibi çok kırılgan malzemelerden yapılır ve yeterli güçlendirme yapılmaz” dedi.

Güçlendirici çeliğin (veya “inşaat demiri”) bu malzemelerden yapılmış binalara ek esneklik sağladığını vurguladı. Bu yaklaşım, yapılara depremler sırasında hasar görmeden büyük deformasyonlarla başa çıkma konusunda daha büyük bir yetenek sunar.

“Türkiye ve Suriye’de yıkılan binaların çoğu betonarme gibi görünüyor, ancak betonarme çelik miktarı muhtemelen depremin yükünü kaldıramayacak kadar yetersizdi” dedi.

“Bu tür yenilmeler genellikle, bir sahadaki potansiyel sismik tehlikeleri (deprem yer hareketleri) hafife alırken yetersiz yapısal kapasite sağlamanın bir kombinasyonudur.”

Binalar neden önemli deprem kuvvetlerine dayanamadı?

IE, İngiltere’deki Bristol Üniversitesi’nde deprem mühendisliği profesörü olan Anastasios Sextos ile konuştu. Kendisi aynı zamanda orada, aşırı olaylara karşı altyapı direncini artırmanın yollarına odaklanan Deprem ve Jeoteknik Mühendisliği Araştırma Grubu’nun da başkanı.

Önemli yapısal hasarın hem yapıların kırılganlığının hem de deprem yoğunluğunun bir sonucu olduğunu belirtti. Sextos, bazı yerlerde deprem yoğunluğunun yapısal tasarıma dahil edilen seviyelerden önemli ölçüde daha yüksek olduğunu açıkladı.

Sextos, “Ne yazık ki, Türk deprem yönetmeliği gelişmiş ve güncel olmasına rağmen, 2000 yılından önce inşa edilen binalar ve tasarım yönetmelikleri gereğince uygulanmayan yeni binalar, önemli deprem kuvvetlerine dayanamadı.”

“[Daha sonra] kırılgan bir şekilde çöktüler” diye ekledi.

“Dünya çapındaki mevcut uygulama durumunun, binaların kontrollü hasar ve enerji emilimi yoluyla güçlü depremlere dayanabilmesini sağladığını hatırlamak önemlidir” dedi.

Sextos, IE‘ye, bu nedenle, bir sonraki güçlü deprem durumunda daha fazla acı ve can kaybını önlemek için, standart altı binaları güçlendirmenin yanı sıra yeni binalara kurallara uygunluğu sağlamanın büyük önem taşıdığını vurguladı.