Bilim İnsanlarının Düşündüğü Kadar Isıyı Kaldıramayabiliriz!

İnsanlar, bilim adamlarının düşündüğü kadar ısıyı kaldıramayabilirler! Eğer bu doğruysa, milyonlarca insan beklenenden daha erken şekilde, tehlikeli sıcaklık riski altında olabilir.

“Portekiz ve İspanya’daki aşırı sıcaklar ve orman yangınları nedeniyle 2 binden fazla kişi öldü. İngiltere’den Japonya’ya yüksek sıcaklık rekorları kırıldı. Serinlemeyen geceler…”

Acımasız ısı dalgaları hızla 2022 yazının ayırt edici özelliği haline geliyor. Ve iklim değişikliği sıcaklığı artırmaya devam ederken, bilim adamları insanların aşırı sıcaklıklara karşı direncinin sınırlarını anlamak için hızla çalışıyorlar. Son araştırmalar, insanlarda ısı stresi toleransının, önceden düşünülenden daha düşük olabileceği yönünde. Buna göre, milyonlarca insan beklenenden daha kısa sürede tehlikeli sıcaklıklara yenik düşme riski altında olabilir. Oregon Portland Eyalet Üniversitesi’nde çevre planlama ve iklim adaptasyonu araştırmacısı olan Vivek Shandas, “Vücutlar sıcaklık değişikliklerine belirli bir süre boyunca alışma yeteneğine sahiptir” diyor. Shandas, jeolojik zaman boyunca insanların maruz kaldığı birçok iklim değişikliği olduğunu söylüyor.

“Ama bu değişimlerin çok daha hızlı gerçekleştiği bir zamandayız.”

2022’nin henüz yarısında bile, sıcak hava dalgaları birçok ülkeyi kasıp kavurdu. Sıcaklık güney Asya’ya erken geldi. Mart ayında Hindistan’ın Wardha kentinde 45°C (113° Fahrenheit) yüksek bir sıcaklık görüldü; Pakistan’ın Nawabshah kentinde kaydedilen sıcaklıklar ise 49,5°C’ye (121.1°F) yükseldi. Avrupa’da Haziran ayında başlayan ve Temmuz ayına kadar devam eden aşırı sıcaklık uyarıları, yükselen sıcaklıklar kuraklığı şiddetlendirdi ve orman yangınlarına yol açtı. Birleşik Krallık, İngiliz Coningsby köyünde sıcaklıkların 40.3 ° C’ye ulaştığı 19 Temmuz’daki en sıcak rekorunu kırdı. Fransa’da yangınları alevlendiren sıcak, binlerce kişiyi evlerinden tahliye etmeye zorladı. Haziran, Japonya’ya rekorların tutulmaya başladığı 1875’ten bu yana en kötü sıcak hava dalgasını getirdi ve ülkenin şimdiye kadar kaydedilen en yüksek sıcaklığı olan 40,2°C’ye ulaştı. Çin’in Şanghay’dan Chengdu’ya kadar olan kıyı mega kentleri, Ocak ayında sıcak dalgaları tarafından dövüldü. Temmuz ayında bölgedeki sıcaklıklar da 40°C’nin üzerine çıktı. Amerika Birleşik Devletleri’nde ise Haziran ve Temmuz aylarında Ortabatı, Güney ve Batı’yı bir dizi sıcak hava dalgası etkisi altına aldı. Sıcaklıklar North Platte, Neb.’de 42°C’ye ve Phoenix’te 45.6°C’ye yükseldi.

“Bilim adamları uzun zamandır insan kaynaklı iklim değişikliğinin ısı dalgalarının oluşumunu artıracağını tahmin ediyor. Küresel olarak, insanların aşırı sıcağa maruz kalması 1983’ten 2016’ya, özellikle Güney Asya’da üç katına çıktı.”

“Isı zaten insan sağlığına giderek daha fazla zarar veriyor. Genellikle ölümcül olan ısı kramplarına, ısı bitkinliğine ve sıcak çarpmasına neden olabiliyor. Dehidrasyon, böbrek ve kalp rahatsızlıklarına neden olabilirken, aşırı ısı, davranış biçimimizi bile değiştirebilir, saldırganlığı artırabilir ve odaklanma yeteneğimizi azaltabilir.”

Serin kalmak

İnsan vücudunun fazla ısısını atmasının ve vücudun çekirdeğini yaklaşık 37°C (98.6°F) optimum sıcaklıkta tutmasının çeşitli yolları vardır. Kalp daha hızlı pompalar, cilde ısı taşıyan kan akışını hızlandırır. Cildin üzerinden geçen hava, bu ısının bir kısmını dışarı atabilir. Evaporatif soğutma – terleme – aynı zamanda yardımcı olur. Ancak insanların ne kadar ısıya dayanabileceğinin bir sınırı var. 2010 yılında, bilim adamları teorik ısı stresi sınırının 35°C’lik bir “ıslak termometre” sıcaklığında olduğunu tahmin ettiler. Yaş termometre sıcaklıkları, bir termometre ile ölçülen nem ve “kuru termometre” hava sıcaklığının bir kombinasyonuna bağlıdır. Bu değişkenler, bir yerin ıslak termometre sıcaklığına farklı şekillerde 35°C’ye ulaşabileceği anlamına gelir.

Penn State’te iklim bilimcisi Daniel Vecellio, vücut üzerindeki ısı stresini düşünürken bilim adamlarının ıslak termometre sıcaklıklarını kullandıklarını çünkü bu sıcaklıkların belirli bir iklimde buharlaşma yoluyla ne kadar soğutmanın mümkün olduğunun bir ölçüsü olduğunu söylüyor. Vecellio, “Hem sıcak/kuru hem de sıcak/nemli ortamlar eşit derecede tehlikeli olabilir” diyor ve vücudun farklı soğutma stratejileri burada devreye giriyor. Dış sıcaklığın cilt sıcaklığından çok daha sıcak olabileceği sıcak, kuru alanlarda, insan vücudunun soğuması için tamamen terlemeye güvendiğini söylüyor. Hava sıcaklığının aslında cilt sıcaklığından daha soğuk olabileceği (ancak nem onu olduğundan daha sıcak görünmesine neden olur) sıcak, nemli bölgelerde vücut o kadar verimli terleyemez. Bunun yerine, cilt üzerinden geçen daha soğuk hava ısıyı uzaklaştırabilir.

Çok sıcak, ne kadar sıcak?

Vücudun soğutma sisteminin karmaşıklığı ve insan vücudunun çeşitliliği göz önüne alındığında, herkes için ısı stresi için gerçekten tek bedene uyan tek bir eşik sıcaklık yoktur. Vecellio “Kimsenin vücudu yüzde 100 verimlilikle çalışmaz” diyor. Farklı vücut ölçüleri, terleme yeteneği, yaş ve bölgesel iklime alışma gibi faktörlerin hepsinin bir rolü vardır. Yine de, son on yılda, bu teorik yaş termometre 35°C sayısı, insanların artık vücut sıcaklıklarını düzenleyemediği nokta olarak kabul edildi. Ancak Vecellio ve meslektaşları tarafından yapılan son laboratuvar temelli araştırmalar, insan ısı stresi için genel, gerçek dünya eşiğinin genç ve sağlıklı yetişkinler için bile çok daha düşük olduğunu gösteriyor.

Araştırmacılar, çeşitli kontrollü iklimlerde, yaşları 18 ile 34 arasında değişen iki düzine denekte ısı stresini izlediler. Bir dizi deneyde ekip, bir ortam odası içindeki nem ve sıcaklık koşullarını değiştirdi, bazen nemi değiştirirken sıcaklığı sabit tuttu ve bazen de tam tersi oldu. Denekler, minimum açık hava aktivitesini simüle etmek için, bir koşu bandında yürümek veya bir bisiklet üzerinde direnç göstermeden yavaşça pedal çevirmek için oda içinde kendilerini zorladı. 1.5 ila 2 saat süren bu deneyler sırasında araştırmacılar, deneklerin cilt sıcaklıklarını kablosuz problar kullanarak ölçtüler ve deneklerin yuttuğu küçük bir telemetri hapı kullanarak çekirdek sıcaklıklarını değerlendirdiler.

Ekip, sıcak ve nemli koşullarda, çalışmadaki deneklerin 30° veya 31°C’ye yakın yaş termometre sıcaklıklarında ısı stresini tolere edemediğini tahmin ediyor. Vecellio, bu sonuçların, insanların gerçek dünya ısı ve nem koşullarında neye dayanabileceğini anlamak için yapılacak çok daha fazla iş olduğunu, ancak eşiğin düşünülenden çok daha düşük olabileceğini gösterdiğini düşünüyor. Ona göre, kendilerini zorlaması gereken açık hava çalışanları, yaşlılar veya çocuklar için ısı stresi eşiklerinin daha düşük olması beklenir. Daha fazla risk altındaki insanlar için laboratuvar sınırlarının değerlendirilmesi, Vecellio ve meslektaşlarının devam eden çalışmalarının konusudur.

İnsan vücudunun ısı stresine toleransı genellikle bilim adamlarının fark ettiğinden daha düşükse, bu, milyonlarca insanın en ölümcül ısıdan bilim adamlarının fark ettiğinden daha erken risk altında olacağı anlamına gelebilir. 2020 itibariyle, dünya çapında yaş termometre sıcaklıklarının 35°C’ye ulaştığına dair çok az rapor vardı ancak iklim simülasyonları, yüzyılın ortasına kadar Güney Asya ve Orta Doğu’nun bazı bölgelerinde sınırın düzenli olarak aşılabileceğini gösteriyor. Son yirmi yıldaki en ölümcül ısı dalgalarından bazıları daha düşük yaş termometre sıcaklıklarındaydı: Ne tahminen 30.000 ölüme neden olan 2003 Avrupa ısı dalgası ne de 55.000’den fazla insanı öldüren 2010 Rus ısı dalgası, yaş termometre sıcaklıklarını aştı.

İnsanları korumak

“Toplulukların ısıya karşı direncini artırmanın bir yolu, ısı dalgalarını diğer doğal afetler gibi ele almak olabilir. Bunlara isim ve şiddet dereceleri vermek de dahil.”

Yetkililer, ısı dalgalarını kasırga gibi adlandırarak, vatandaşların aşırı sıcakların tehlikeleri konusundaki farkındalığını artırmayı umuyorlar. Isı dalgası sıralamaları, şehirlerin müdahalelerini olayın ciddiyetine göre uyarlamalarına da yardımcı olabilir. Altı şehir şu anda sistemin etkinliğini test ediyor. Bunlardan dördü Amerika Birleşik Devletleri’nde olmakla birlikte diğerleri, Atina, Yunanistan ve Sevilla, İspanya’da. 24 Temmuz’da, 42°C’ye yaklaşan sıcaklıklarla Sevilla, Isı Dalgası Zoe için alarm veren, resmi olarak bir ısı dalgası adı verilen dünyada ilk şehir oldu ve 2022, dünya çapında sıcaklık rekorlarını kırmaya devam ediyor.

Editör: Ayşe Tunç – 03.08.2022