Savunma Mekanizması: İnsanın Sığındığı Liman

Savunma mekanizması insanın kendini iç ve dış etkilere karşı koruma mekanizmasıdır. İnsanlar bilinçaltındaki istek, korku ve dürtüleriyle baş etmesi gerektiğinde savunma mekanizmasını devreye koyar. Bazı yönlerden bu mekanizma psikolojik bir kalkandır. Bilinçaltının psikolojik süreçlerindeki kaygı ve üzüntüye karşı bu kalkan oluşur. Savunma mekanizmaları kendi içinde birkaç kategoriye ayrılmıştır.

1) Patolojik Savunma Mekanizması

En önemli duygusal tepkileri inkar ve yadsımadır. Kişi bir olayın yaşanmadığını veya doğru olmadığını iddia eder. Örneğin, bir kadına meme kanseri teşhisi konulduğunda bunu kabullenmek istemez. Burada inkar yoluyla gerçeği görmezlikten gelme söz konusudur.

2) İlkel Savunma Mekanizması

Yetişkinlerde görülür. Sosyal bağlamada kabul edilmeyen bir savunmadır. Çok fazla kullanıldığında kişiye bireysel sorunlar yaratır. Ana savunma mekanizmasında yansıtma yer alır. Yansıtmada söz konusu kişi kendi duygu, bilinçaltı düşünce ve isteklerini başkalarına yükler. Örneğin, çok kıskanç bir insan kendi kıskançlığını kabul etmez. Dahası karşısında bulunan bireyi kıskançlıkla suçlar. Kendi hislerini başkasında görmeye çalışır. Söz konusu duygulara karşındakinin kapıldığını iddia eder.

• Yansıtmalı Özdeş: Bireyin kıskançlık duygusuna kapılmasının yolları aranır ve bir süre sonra birey sanki o duyguyu yaşıyormuş gibi kıskançlık duygusuyla hareket etmeye başlar. Buna psikolojik literatürde “yansıtmalı özdeşim” denir.
• Pasif – Agresif Davranış: Söz konusu davranış biçiminde kişi eğer saldırgan ise bunu etrafa hiçbir zarar vermeden gösterir. Bir başka anlamda başka biri için eyleme geçtiğinde bunu ağırdan alarak yapar. Saldırganlığını dolaylı ve pasif yoldan hissettirir.

3) Nevrotik Savunma Mekanizması Yöntemleri

• Düşünselleştirme: Herhangi bir olayda düşünce ve duygu durumları birbirinden ayrılır. Kaygı durumunu örneğin beyinden uzaklaştırır. Duygu ve düşünce birbirinden tamamen ayrılır.
• Bahane Bulma veya Rasyonelleştirme Mekanizması: Kişide karşılaşılan olayla ilgili mazeret ve hatayı kabullenmeme vardır. Düşüncelerimiz yanlış mantık yürütür. Ancak birey yine de o mekanizmayı kullanır. Böylece kendi suçundan uzaklaşmaya çalışır.
• Gerileme: Kişi kendini, güncel durumunu ve hayatının anını geriye iterek geçmişe gider. Konuşmalar yapılır, hareket edilir. Fakat bir anda konudan bağımsız öfke nöbetine yakalanılabilir. 30 yaşındaki biri 5 yaşındaymış gibi hareket eder. Buna halk ağzında “bebek gibi davranmak” da denir.
• Bastırma Mekanizması: Bilinçdışı bir mekanizmadır. Düşünceler bilincin dışındadır.
• Yer Değiştirme Mekanizması: Kişinin bir duyguyu doğrudan değil, dolaylı olarak karşısına göstermesidir. Örneğin, eşine kızgın bir annenin tepkisini çocuğunu kullanarak eşine göstermesidir.

• Olgun Savunma Mekanizması: Bu mekanizmayı diğerlerinden ayıran özellik mekanizmayı kullanan bireylerin kullanmayanlara göre daha sağlıklı, mutlu ve hayattan memnun olmalarıdır. Espri yapma, şakaya başvurma ve eğlenceli aktivitelere başvurmadır. İnsanın içindeki gizli duyguları kısmen belli etmek için yapılır ve dürüst şekilde uygulanır. Böylece sosyal açıdan kabul görür.
• Yüceltme Mekanizması: Olumsuz davranışın olumlu hale getirilmesi için uygulanır. Sinirli bir insanın sinirini insanlardan çıkarmak yerine kum torbasını kullanması bu mekanizma için örnek olarak gösterilebilir.
• Bilinçli Bastırma: Olumsuz duygu ve düşüncelerin bilinçli hareket edilerek aktarılmasıdır.
• Alturizm (Fedakârlık) Mekanizması: Diğer insanların emrini yerine getirmek ve bundan keyif almaktır.
• Karşıt Tepki Oluşturma: Nevrotik grupta yer alır. Mekanizmaya göre kişi arzu ve isteklerinin tam tersini yapar. Göç konusuna karşı çıkan birinin Göç İdaresi’nde gönüllü olarak çalışması bu mekanizmaya örnek olabilir.

İnsan hem duygusal hem de fiziksel yapısının birarada olması nedeniyle doğa ve insanlar üzerinde tam olarak hâkimiyet kuramaz. Güçsüz kaldığı, üstesinden gelemediği veya hiçbir tahakküm kuramadığı durumların üstesinden gelmek için savunma mekanizmalarını kullanmaktan kendini alamaz. Bu nedenle insanın insanla, insanın hayvanlarla ve insanın doğayla mücadelesinde her zaman savunma mekanizması vardır ve var olmaya da devam edecektir. Çünkü savunma mekanizması insanı hayatta tutan ve hayatla mücadele etmesine yardımcı bir yoldur.

Editör: Doruk Adakoğlu – 14.07.2023