“Antik Roma Tiyatrosu” Kazılarında Güncel Durum

Ankara Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Tabiat Varlıkları Dairesi Başkanlığı’nın başlattığı Ankara Miras Şantiye Gezileri’nin birincisi 23 Temmuz 2022 tarihinde Ankara Roma Tiyatrosu, Arkeopark ve Ankara Kalesi’nde başladı. Bu geziler, Ankara’nın yerli halkına hem alanın önemini aktarabilmek hem de kazıları yerinde takip edebilmek açısından önemli yer tutmaktadır. Ankara Büyükşehir Belediyesi’nin başlattığı bu proje, hem kültür mirasının ortaya çıkartılabilmesi hem de Ankara Kültür turizmine katkı yapılması açısından önemli bir noktadadır. Roma Tiyatrosu’nun bulunduğu bölge, Bentderesi Caddesi’nde Tabakhane Camii’nin yanında ve Kale’ye çıkan yolun bitişiğindedir. M.S. 2. yüzyıldan itibaren Bizans’ın kullanımında olan bu şehir, Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde de kullanılan alanlardan biriydi.

Bentderesi Caddesi’ne ismini veren bu bent yapıları, Elmadağ üzerinden suyu Roma Tiyatrosu’nun olduğu bölgeye ulaştırması açısından önemlidir. Bu dönemde suyu ulaştırmak için kullanılan künklerin açık yapılı versiyonu suyu taşır, X yapılı formda görüldüğü şekliyle suyu arıtmak veya süzmek için kullanılırdı. Bu künklerden sağlam olarak çıkarılabilen örnekler, alana inşa edilecek olan müzede sergilenecektir.

Burada görülen oda yapısı, Roma Hamamı’nda bulunan yemek saklama kaplarına benzer kapları içermesiyle birlikte bir dönem konaklama için kullanılmış olabileceğini gösterse de, oda içerisinde bulunan bent yatağına açılan niş şeklinde işlemeleri bulunan yapılar Osmanlı’nın 19. yüzyılda kullandığı çamaşır yıkama odalarından biri olmasının da ihtimalini artırıyor.

Alanın geniş hali görülen fotoğrafta, duvarların özellikle andezit taşları kullanılarak yapılmasıyla birlikte özel bir işçiliğe sahip olduğunu göstermektedir. Bu yapılar birbirine bağlı şekilde inşa edilirken taşlar özellikle seçilmiş, nadiren de olsa devşirme taşların kullanıldığı görülmüştür.

Kale duvarlarına bitişik şekilde geçen bu Roma yolu, yaklaşık 20 metre kadar uzunluğa sahip olmakla birlikte üzerindeki toprakların kaldırılmasıyla muhtemelen alanın girişinden tiyatro alanına kadar uzanan bir yol olacaktır. Roma mimarisinde önem taşıyan yol yapımı, her ne kadar onlara Etrüsk Medeniyeti’nden geçmiş olsa da Bizans döneminde inşa edilen yollar Etrüskler’in Roma’ya öğrettiği yol yapılarından farklı bir biçimde, sıkça taş kullanarak inşa edilirdi. (Via Claudia Augusta yolu, Etrüskler’in inşa ettiği bir yol olarak örnek alınabilir.)

Henüz yeni yeni üzerindeki toprak hafriyatının kaldırıldığı bu alanda bir dönem kullanılmış olabileceği ihtimalini saklı tutmakla beraber bazı noktalarda ve yolun etrafında bulunan niş yapılarıyla birlikte tekrar konaklama ve suyun aktarımında kullanılabilecek bir merkez olduğunu gösterebilir.

Duvar işçiliği, Roma’da en az yol işçiliği kadar önemli bir yer tutar. Roma Tiyatrosu’nun girişinde bulunan Paradoks Kapısı isimli bu yapı, inşa edildiği günden itibaren günümüze kadar gelen süreçte özgün halini korumuştur. Paradoks Kapısı’nı geçtikten sonra tiyatroya kadar bulunan koridordaki taşların yapısı, birbirine en az 2, genellikle 4 yerden kilitli olmasıyla birlikte duvarların yıkılmaması ve sağlam kalabilmesi amacıyla yapılmıştır. Taşların ön kısımda bulunan çıkıntılar, taşlara mukavemet kazandırmak ve yapının tehlike altında olmasını engellemek amacıyla bulundurulurdu.

Roma’da seçilen bir konsül, adaleti tesis edebilmek, orduyu güçlendirmek ve bunların yanı sıra eğlenceyi de sağlayabilmek gibi görevlere sahipti. Roma Tiyatrosu eğlence kültüründe en öne çıkan yapılardan biridir. Roma Tiyatrosu inşa edilmesiyle birlikte dönemin en iyi mimarisine sahiptir. Oturmak için kullanılan taşlar kendi aralarında minimum 15, tiyatroya gelen herkesin kişiyi görebilmesi için tiyatronun yaklaşık 30 ila 40 santim kadar üstünde inşa edilirdi. Akustik, Roma Tiyatrosu’nun en önemli unsurlarından biridir. Tiyatroya katılan herkes okunan şiirleri veya oyunları en arkadan görebilmeli ve duyabilmeliydi. Roma Tiyatrosu’nda bulunan tamamen özgün yapı, tiyatro sahnesinin orta alanında belirlenen noktadan seslenildiğinde sesi en arkada oturan kişilere iletebilecek kadar iyi bir akustiğe sahiptir. Tiyatronun zemin alanında bulunan yapıdaki fayans işlemeler de özgün haliyle bulunmakta fakat şantiye esnasında zarar gelmemesi için ahşap ile kapatıldığı için fotoğraflayamadığım bir bölge olduğunu belirtmek isterim.

Alanda aktif olarak kazı çalışması devam eden 3 alan bulunmakla birlikte, oluşturulacak müzede kazı alanında çıkan pek çok Osmanlı Lülesi, Selçuklu dönemine ait pul motifli vazo, künk formları ve Roma’ya ait çanak kapakları gibi pek çok alan sergide olacaktır. Alanı daha iyi keşfedebilmemize ve tanımamıza yardımcı olan Sn. Arkeolog Tolga Çevik’e, projenin mühendisi Halil Bey’e, Kültürel Mirası Koruma Müdürü Sn. Sinem Çakmak’a ve gezi alanına bizlere eşlik eden Kültür ve Tabiat Varlıkları Daire Başkanı Sn. Bekir Ödemiş’e teşekkürlerimi sunar, Ankara’ya ve gezi severlere iyi gezmeler dilerim.

Editör: Fatih Düz – 04.08.2022