Sait Faik Abasıyanık’ın Mahalle Kahvesinde Durum İncelemesi

Rus edebiyatında Anton Çehov; tarafından gelişmeye başlayan durum öyküsü, Türk edebiyatı alanında da yerini almıştır. Hem Türk hem de Dünya edebiyatında durum öyküsünü kullanan yazarlar, olay örgüsünün dışına çıkarak modern bir öykü dediğimiz durum öyküsüne yönelmişlerdir. Durum öyküsünün Türk Edebiyatındaki önemli temsilcilerinden birisi Sait Faik Abasıyanıktır. Mahalle Kahvesi adlı öyküsünde günlük yaşamdan bir kesit ve tasvirlerin yanında imgelerle, duygularla durum  öyküsünün tekniklerini eserine yansımıştır.

Bu çalışmada Sait Faik Abasıyanık’ın Mahalle Kahvesi adlı öyküsünden örnekler vererek durum öyküsünü ve durum öyküsünün tekniklerinin ne olduğu anlatılacaktır.

Durum öyküsü; bir olaydan daha çok günlük yaşamdan anlatılan bir kesitin ön planda olduğu, serim, düğüm çözüm bölümlerinin olmadığı bir öykü türüdür. Durum öyküsüne modern bir öykü de denilir. Rus yazar Anton Çehov, tarafından geliştirildiği için de Çehov tarzı hikaye olarak da bilinir.

Günlük hayatta yaşanabilecek herhangi bir durum eserlere yerleştirilir. Örneğin; Sait Faik Abasıyanık’ın Mahalle Kahvesi adlı öyküsünde günlük hayatta var olan, herkesin yaşayabileceği ölüm konusu işlenir. Ölüm, yaşamımızda karşımıza çıkacak olan bir olgudur. Öyküde günlük yaşamdaki bir kesit anlatıldığı gibi olay ve olay örgüsü yoktur. Olay olmadığından serim, düğüm, çözüm bölümleri de yoktur. Olay örgüsünden ziyade durum öyküsünde tema ön planda olur.

Mahalle Kahvesinde öykünün başından başlayıp öykünün sonuna kadar devam eden ölüm teması ön plandadır. Günlük yaşamda olabilecek her şey Çehov tarzı öykülerinin konusunu oluşturur. Örneğin; Mahalle Kahvesi adlı öyküde insanların kahveye gelip oturmaları, bir ölümün oluşu, insanların birinin ölüm haberini almalarını, bu habere üzülmeleri gibi bunlar, günlük yaşamda olabilecek durumlardır.

Sıradan kişiler, durum hikâyelerinin karakterleridir. Örneğin; Mahalle Kahvesinde kahveci, kahveye gelip kahvede tavla oynayan insanlar, öyküde sıradan kişiler, günlük hayattaki insanlar olarak karşımıza çıkarlar . Durum öyküsünde betimleyici bir anlatım hakimdir. Mahalle Kahvesinde de betimleyici anlatımın yapıldığını, tasvirlerin olduğunu görebiliriz . Örneğin; karakter, kahveye girerken bahçe tasvirini yapmıştır. Bahçedeki mavi boyalı kasımpatılarının üzerine birikmiş karları, lapa lapa yağan kar’ı, küçücük küçücük soğuk darı tanelerini, çay bardağının ince belli oluşu, kahveye yeni gelen adamın siyah çizgili beyaz mintarını, kirli beyaz renkli bol bir kazağı yazar, bize betimleyici anlatım yaparak tasvir etmiştir.

Çehov tarzı olarak adlandırılan durum öyküleri, okuyucuda heyecan ve merak duygusu uyandırmazlar. Öyküde kahvedeki insanların susmaları, yüzlerindeki ifadeden üzüldüklerinin anlaşılması, kahveye yeni gelen adamın kahvedeki “insanlara sizi çağırıyor, Mahmut Çavuş sen de gel seni de severdi”  daha sonra ruhunu teslim etti demesi üzerine birinin öldüğünü, bir ölümün olduğunu yazar, okura hissettirmiştir.

Sessizlikle, üzüntüyle ölüm başından beri belliydi. Ruhunu teslim etti ve kahvecinin “Kamil Ağa öldü.” sözüyle ölüm olduğu kesinleşmiş olur. Bundan dolayı öyküde bir merak ve heyecan duygusu yoktur. Okur, öykünün başında bu söylemleri okuyarak ölüm temasını anlar. Modern öykü dediğimiz durum öykülerinde imgeler, psikolojik tasvirler ve duygular okuyucuya hissettirilir. Örneğin; Mahalle Kahvesi adlı öyküde kahveye uzun zamandır insanların gelmemesi, insanların yüzünde hüzünlü bir şeylerin olması, uzun uzun birbirlerine bakıp sadece susmaları ölümü simgeleyerek okuyucuya hissettirilmiştir.

Sessizlik, İmgesel anlamda ölümü çağrıştırır. Durum öyküsünde karakterin özellikleri, mekan ve zaman unsurları direkt anlatılmaz. Okuyucuya sezdirilir. Mekan ve zaman unsurları olarak iş yeri, sokak gibi genel tanımlar yapılır . Mahalle Kahvesinde öykü, bir mahalle kahvesinde geçer . Mekan, genel bir anlamda kahve olarak ifade edilir.

Karakterin özelliklerine bakıldığında ise karakter; meraklı, yorgun, uyuşuk olduğu doğrudan söylenmez. Dolaylı olarak karakterin; iç düşünceleriyle, söylemleriyle, davranışlarıyla okur, adamın meraklı ve uyuşuk olduğunu anlar. Örneğin; karakterin; kahvedeki insanları dinlemesi, insanlar arasındaki sessizliği, kahveye neden kimsenin gelmeyişini daha sonra kahveciye dönüp “Nedir bu Allah aşkına” ya da “ Kız ne oldu?” Diye sorması üzerine adamın meraklı olduğu anlaşılmıştır. Bunun yanında “öyle bir uyuşukluk içindeyim ki kalkacak halim yok.” demesinin ardından kahvecinin “eviniz yakınsa biraz daha kalın” diyerek biraz daha kahvede oturur.

Böylece karakterin, iç düşünceleriyle söylemleriyle ve davranışlarıyla adamın nasıl biri olduğu anlaşılmıştır. Durum  öykülerinin diğer bir özelliği de düşünceler iç ses ile anlatılır. Örneğin Mahalle Kahvesi adlı öyküde Bunu niye sordun? – Ne lüzumu vardı? – Başka soracak şey yok muydu? – Ne de meraklı imişsin!.. diyen bir hal vardı. Şeklinde karakterin, iç konuşmalarıyla düşüncelerin anlatıldığı görülür . Çehov tarzı durum öyküsünde detaylar, planlı olarak işlenir . Mahalle Kahvesinde de detaylar, planlıdır. Örneğin; Kamil Ağa, ölmeden önce ilk olarak kahveye yeni birinin gelmesiyle ortamda bir sessizlik olur. Daha sonra adamın ihtiyarlara sizi çağırıyor. Aklı yerinde ama sabaha çıkamaz arada sırada fena dalıyor demektedir. Sonra yine adamın kahveye gelip ruhun teslim etti demesiyle ölüm temasının planlı olarak işlendiğini gördük.

Durum öykülerinde kullanılan başka bir teknik ise geri kalanlar okurun hayal gücüne bırakılır. Mahalle Kahvesinde Kamil Ağa’nın öldüğü öyküde söylenmiştir. Fakat Kamil Ağa’nın oğlu kız kardeşini kötü yola düşürdüğünü öğrendiğimizden sonra kıza ne olduğu öyküde anlatılmamıştır. Belki de karakterin dediği gibi kızı kötü hayattan kahveci kurtarmıştır. Öyküde Boşluklar bırakılır. Boşlukları Okur, hayal gücüne göre tamamlar.

Sonuç

Sonuç olarak Çehov tarzı durum öykülerinin özelliklerine bakıldığında günlük yaşamdan bir kesit, betimleyici anlatım, tasvirler, sıradan kişiler, temanın ön planda oluşu gibi özellikler durum öykülerinde görülür. Sait Faik Abasıyanık da Çehov tarzı öykü türünü benimseyerek öykülerinde bu özellikleri Kullanmıştır. Böylece yukarıda bahsedilen bu özellikler de Sait Faik Abasıyanık’ın hikayeciliğini ortaya koyan unsurlar olmuştur.

Kaynakça

• Sait Faik Abasıyanık – Mahalle Kahvesi Öyküsü

Editör: Fatih Düz – 02.07.2022