Yıllardır Kafalarda Soru İşaretleri Bırakan Mozart Etkisi Nedir?

Klasik müzik denince akla ilk gelen Mozart ile zeka artar mı yoksa bunlar sadece efsane mi? İşte farklı açılarıyla inceleyeceğimiz tartışmalı konu: “Mozart Etkisi”

Mozart 

Mozart 1756 da Avusturya’da doğmuş sanatçının tam adı Wolfgang Amadeus Mozart olarak geçer. 12 yaşında ilk operasını, 8 yaşında ilk senfonisini ortaya koyan sanatçı, müzikle 3 yaşında tanışmıştır. Yalnızca 35 sene yaşayan Mozart, 625 tane eserle kendini ve yapıtlarını dünyaya tanıtıp yüzyıllar sonra bile anılır olan en başarılı bestecilerden biri olmuştur.

Mozart Etkisi

Popüler kültürde bu etkiyi Mozart besteleri dinlemenin zeka seviyesini yükselteceği inanışını duymuşuzdur. Bu, bilim dünyasında; insanların kısa Mozart besteleri dinledikten sonra işitsel-uzamsal akıl yürütmelerinde gelişmeler gözlenmesi şeklinde açıklanır. Bu yarar aynı zamanda epilepsi, anksiyete ve hipertansiyondan muzdarip insanlar için de gözlemlendiği söyleniyor. Yani popüler kültürün benimsediği gibi zeka yükselten bir yöntem olmaktan ziyade bu etki için uzamsal akıl yürütme becerileri ve bilişsel gelişim alanlarındaki faydalarından söz etmek çok daha mantıklı.

Bu durumla ilgili 1993’te psikolog  Frances Rauscher’ın yürüttüğü bir çalışmada gönüllülere 10 dakikalık müzik dinletilip hemen ardından görsel uzaysal zekalarındaki gelişim 10-15 dakika gözlemlenmiştir. Peki bu deney işitsel-uzaysal akıl yürütmede geçici bir artışla ilişkili daha sınırlı bir Mozart etkisinin varlığını destekleyen kanıtlar var anlamına mı geliyordu?

“Kanıtlar var” ise bu çalışma bir tür etki yönüne işaret ediyor ve eğer bu Mozart etkisi gerçekten varsa bile çok az olduğu şeklinde gösteriliyor. “Kanıt yok” ise bu etkinin Mozart bestelerinden değil de diğer rock gibi müzik türlerinin de etkisinin benzer sonuçlar gösterebileceği yönünde. Aslına bakarsak olayın doğrudan spesifik bir müzikle ilgili değil; onun bizde uyandırdığı hisler ile bağlantılı yani müziğin ruh halimize yansıması ile. Tıpkı bazı müziklerin mutluluğumuzu ve enerjimizi yükselttiği gibi bazılarının derse daha çok konsantre çalışmamızı sağlaması etki yönlerinin farklı olduğunu gösteriyor.

İngiltere’de yapılan başka bir araştırmada ise 1996’da 8000 çocuğa oldukça sevilen popüler bir rock grubu “Blur” ve klasik müziklerden olan Mozart bestesi dinletilmiş 10 dakikalık işitsel-uzaysal becerilerini ölçen bir test yapıldığında “Blur” dinleyen çocukların Mozart dinleyenlere göre daha başarılı olduğu sonucuna ulaşılmış. Yani deneye göre spesifik olarak Mozart’a veya diğerine değil de sevilen şarkıya bağlı olduğu gözlemlendi. Şunu söyleyebiliriz ki Mozart etkisi bilimsel olarak kanıtlanamadı. Zaten isimlendirmesinin de yanlış olduğunu buradan anlayabiliriz.

Mozart bebekler üzerinde etkili mi?

Hepimiz dizilerde bir yerlerde bebekleri zeki olsun diye hamilelik boyunca karınlarına Mozart bestelerini açıp doğmamış bebeklerine dinleten anneleri görmüşüzdür. Bu ilginç kanı bebeklerin Mozart dinleyip doğduktan sonra eğlenceli, ritmik müzik aktiviteleri yapan daha iyi dil becerilerine sahip olan bebekler gibi görünseler de aslında farklı isimlerdeki bestecilerin de müzikleri dinletilen bebeklerin aynı becerilere sahip olduğu bir kez daha bu etkinin yanlış yorumlandığını kanıtlar nitelikte. Çünkü klasik müziğin böyle yansımalarının olması çok olağan bir durum.

Dünyada İlk Etkiler

İlk yapılan araştırmaların sonuçlarına bakarak Mozart dinledikten sonra bilişsel gelişiminde 8-10 puanlık bir IQ artışı yaşandığını ortaya atan Rauscher ve arkadaşları bu yanılgının bambaşka boyutlara ulaşmasını sağlayıp oyuncak sektörüne kadar bununla ilgili fikir üretilmesine sebep oldu; CD’ler çıkarıldı gazete dergilerde okundu. Çünkü doğruluğu kesinleşmemiş bir çalışmayı alıp fazla bir fiyata mal olmayacak şekilde üretip halka sunmak oldukça zekiceydi. Bir devre ses getirdi. Halen bu ürünlerin günümüzde internet sitelerinde satışta olduğunu görmek zor değil.

Tıp Dünyasındaki Yeri

Devrin Mozart furyasından sonra Ulusal Kayıt Sanatları ve Bilimleri Akademisi (Grammy ödüllerinin sponsoru olan kuruluş) da geride kalmamak için yüzlerce hastaneye ücretsiz klasik müzik kayıtları dağıttı. Epilepsi hastaları üzerinde denendiğinde azalma görüldü. Nörolog John Hughes de bu tedavi edici yönün olduğunu inkar etmedi. Zaten uzun yıllar doktorların tedavi için, psikoterapi, öğrenme zorluğu vb. için Mozart’a başvurmaları yeni değil uzun yıllardır devam eden bir olgu fakat bunun Mozart’ın sihirli ellerinden olduğu yanılgısının açığa kavuşması biraz zaman almıştı.

Keramet Mozart’ta Mı?

Tabii ki klasik müziğin zekayı artırmadığı kesinleşti. Fakat bunun diğer bilişsel etkilerini yalanlayamayız.

Tüm bu söylemlere göre sadece sayısal olarak zekada bir skor yükselmesine rastlamak mümkün değil, Sadece beynimizin müzik için tasarlanmış bölgeleri uzamsal zeka ile ortak noktada buluşuyor ve  gelişim yaşanıldığında bu yanılgıya düşmemizi sağlıyor. Zaten klasik müziğin dinlendirici huzur verici yanını da hesaba kattığımızda bizdeki etkisini, ve olayın müzik ismi ile ilgili olmayacağı açık hale gelmiştir. Yine de bu dehanın zihnimiz üzerinde etkisi olduğunu inkar etmek ona haksızlık olurdu. Bu yüzden buraya bir senfoni, ve kendimizi de o senfoniye bırakıyoruz ;

(Kaynak: parentingscience.com)

Editör: Ayşe Tunç – 31.08.2022