Sabahattin Ali Atatürk’ü Yerdi mi?

1. “Zât-ı âlinizi îmâen ve telmihen tahkiri mutazammın (imâ ve kastederek hakaret eden) bir şiiri yazmış ve okumuş olmak cürmü ile bir sene hapse mahkûm edildim. Beni en çok üzen yediğim ceza değil, sizin büyük isminizin şahsî intikam vasıtası olarak kullanılmasıdır. Ben böyle bir şey yapmadım ve buna inanmanızı rica ediyorum. Sizden affımı rica ediyorum. Beni affedecek kadar büyük ve iyi kalpli olduğunuzdan eminim. Ellerinizden öperim efendim.”

Aldırma Gönül şiirinden Kürk Mantolu Maddona, Kuyucuklu Yusuf eserine kadar birçok eserinde edebiyat dünyasına damgasını vurmayı başaran Sabahattin Ali‘nin 14 Nisan 1923’te Konya Hapishanesi’nde iken Atatürk‘e yazdığı mektubundan bir bölüm. Atatürk’ten af dilediği, ellerini öpmeyi dilediği bu mektubun yazılmasına yol açan olay neydi?

Sabahattin Ali Almanya dönüşü Konya’da Almanca öğretmenliği yapmaktadır. Bir gün dostlarının olduğu bir nevi dost toplantısına katılır. Orada bir şiir okur. Okuduğu şiir Bektaşi taşlaması tekniğiyle yazılmıştır. Şiirde Atatürk, İsmet İnönü ve Kel Ali’yi (Ali Çetinkaya) yerdiği söylenmektedir. Lâkin Sabahattin Ali, yazdığı mektupta Atatürk’e dair bir taşlama yaptığını söylemiyor. Sabahattin Ali’yi ihbar edenin koyu Türkçü/Kemalist Cemal Kutay olduğu söylenir. 22 Aralık 1932’de tutukluluk kararı verilir, mahkemeye aktarılır ve en son 14 aylık ceza ile son bulur. Bu ceza ile öğretmenlik görevine son verilip devlet memurluğundan çıkarılır. Cumhuriyetin 10. Yılı gereksinimiyle çıkarılan af yasası ile Sabahattin Ali özgürlüğüne kavuşmuştur. Aldırma Gönül şiirinde de dediği gibi:

“Kurşun ata ata biter ceza yata yata biter”

Koyu Türkçü/ Kemalist olan Cemal Kutay‘ın bu ihbarı üzerine Konya ve Sinop hapishanelerinde yatmasının sebebi olan Memleketten Haber şiirine baktığımızda İsmet İnönü ve Kel Ali (Ali Çetinkaya) isimlerinin zikredildiğini görüyoruz. Ulu önder Atatürk’ün ismi Sabahattin Ali’nin de mektubunda yazdığı ifadeyle söyleyecek olursak; îmâen ve telmihen:

Hâlâ taparlar mı koca terese? 

“Koca teres kafayı bir çekince” şeklinde iki kere geçen “teres” kelimesi yüzünden ceza alır.

“Hey ana vatandan ayrılmayanlar
Bulanık dereler durulmuş mudur?
Dinmiş mi olukla akan o kanlar?
Büyük hedeflere varılmış mıdır?
Asarlar mı hâlâ hakka tapanı?
Mebus yaparlar mı her şaklabanı?
Köylünün elinde var mı sabanı?
Sıska öküzleri dirilmiş midir?
Cümlesi beli Evet der enelhak dese
Hâlâ taparlar mı koca terese?
İsmet girmedi mi hâlâ kodese?
Kel Ali’nin boynu vurulmuş mudur?
Koca teres kafayı bir çekince

……………………….

İskender’e bile dudak bükünce
Hicabından yerler yarılmış mıdır?”

İşine geri dönmek isteyen Sabahattin Ali Ankara’da dönemin bakanı olan Hikmet Baykur’dan işine geri dönebilmesi için eski fikirlerinden vazgeçmiş olması gerektiği cevabını alır ve bunun üzerine Varlık dergisine Benim Aşkım şiirini yazar. Bu şiirinde Atatürk’e bağlılığını ve sevgisini göstermeye çalışır. O şiirinin bir kısmı;

“Sensin, kalbim değildir, böyle göğsüme vuran,
Sensin “Ülkü” adıyla beynimde dimdik duran.
Sensin çeyrek asırlık günlerimi dolduran;
Seni çıkarsam, ömrüm başlamadan bitiyor.”

Yazmış olduğu mezkûr mektup, Ankara’da Cumhurbaşkanlığı Arşivi’nde bulunmaktadır. 1933 tarihli bu mektup, Reisi Cumhur Gazi Mustafa Kemal Hazretlerine, hitabıyla başlar, suçsuzluğunu dile getirdiği söylemiyle devam eder ve sonun da affını rica edip el öpme isteğiyle de Sabahattin Ali af mektubunu sonlandırır.

Editör: Elif Türkoğlu – 22.08.2023