Maladaptive Daydreaming | Uyumsuz Hayal Kurma Bozukluğu Nedir, Belirtileri ve Tedavisi Nelerdir?

Zaman zaman hepimiz kendimizi hayat koşuşturmacasından kaçmak ve kendimizi rahatlatmak gibi çeşitli sebeplerden dolayı bir köşeye çekilmiş ve hayallerimize dalmış halde buluruz ama bunun sürekli olması hayatınızda ciddi etkileri olabilecek olan ruhsal bir bozukluk olan uyumsuz hayal bozukluğu olabileceğini biliyor muydunuz?

Son zamanlarda sık sık karşımıza çıkan bir ruhsal hastalık olan maladaptive daydreaming yani uyumsuz hayal kurma bozukluğu, 2002 yılında İsrail Hayfa Üniversitesi‘nden Klinik Psikoloji Profesörü Eliezer Somer tarafından tanımlanmış olmasına rağmen henüz Mental Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı’nda (DSM-5) yer almadığı için belirli bir tedavisi de henüz yoktur.

Bilgisayar oyunları bağımlılığı ve alkol bağımlılığı gibi davranışsal bağımlılıklara benzer özellikler gösteren uyumsuz hayal kurma bozukluğu, bireyleri hayatın akışından koparacak kadar yoğun bir şekilde görülebilir. Bu durum da uyumsuz hayal kurma bozukluğundan muzdarip bireyler kompulsif bir şekilde hayal kurarlar. Bu da aslında bunun istemsizce yapılan ve kontrolü imkansız olmasa da oldukça zor olduğu anlamına gelir.

Bazı ruhsal bozukluklar ve nörolojik hastalıklarla örtüşen özellikleri olsa da uzmanlar uyumsuz hayal kurma bozukluğunun bağımsız bir bozukluk olarak ele alınması gerektiğini kanıtlamaya yönelik araştırmalar yapmaya devam ediyor.

Maladaptive Daydreaming (Uyumsuz Hayal Kurma) Nedir?

Uyumsuz hayal kurma zihninizi etkileyen bir sorundur. Zihniniz, sadece sizin sahip olduğunuz anılar, deneyimler, düşünceler, inançlar, duygular ve daha fazlasının eşsiz bir birleşimidir. Zihniniz ve beyniniz aynı şey değildir. Beyniniz, zihninizi oluşturan yukarıdaki tüm unsurları üreten vücudunuzun fiziksel parçasıdır. 

Uyumsuz Hayal Kurma ile Hayal Kurma Arasındaki Fark Nedir? 

Uyumsuz hayal kurma, içerik, kontrol edilebilirlik, sıklık ve neden olduğu sıkıntı ve günlük yaşam üzerindeki etkisi de dahil olmak üzere deneyiminiz açısından normal hayal kurmadan farklıdır.

Ayrıca, 2019’da yazan uzmanlara göre, “yapılandırılmış, kasıtlı olarak oluşturulmuş fantezi anlatıları” içerdiği için genel zihin gezintisinden de farklıdır. Bunun aksine, zihin dolaşımı kendiliğinden ortaya çıkma eğilimindedir ve günlük yaşamla ilişkilidir.

Tetikleyiceleri Nelerdir?

Genellikle hayatta yaşanılan olaylar tarafından tetiklenir. Başlıca tetikleyicileri ise şu şekilde sıralanabilir:

• Konuşma konuları
• Bir resim, film veya haber hikayesi
• İnternet kullanımı
• Sesler veya kokular gibi duyusal uyaranlar
• Fiziksel deneyimler

Etkileyen Faktörler Nelerdir?

Bazı araştırmalara göre gençlerde, özellikle de genç yetişkinlerde ve ergenlerde daha yaygın olduğunu ve çocuklarda da görülebilir. Ancak, yaşa bağlı olarak insanlarda ne kadar yaygın olduğunu belirlemek için daha fazla araştırma yapılması gerekmektedir. 

Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB), anksiyete bozuklukları, travma sonrası stres bozukluğu (TSSB), belirli depresyon türleri, dissosiyatif bozukluklar, obsesif-kompulsif bozukluk (OKB) gibi psikolojik rahatsızlıklardan muzdarip bireylerde görülmesi çok daha olasıdır çünkü hayal kurmak bir nevi bu durumlarla baş etme veya onlardan kaçış mekanizmasıdır. 

Uzmanların belirttiğine göre uyumsuz hayal kurma yaşayan birçok kişi, özellikle çocukluk döneminde istismar veya travma geçmişine sahiptir. Ancak bu, uyumsuz hayal kuran herkesin sahip olduğu bir şey değildir. 

Ne Kadar Yaygındır? 

Henüz çok genç bir tanım olduğu için bu soruya net bir şekilde cevap verilebilecek kadar araştırma yapılmamış olmakla birlikte erken bir çalışmada İsrail’deki yetişkinlerin %2,5‘i ve öğrenci olan daha genç yetişkinler için bu sayı biraz daha yüksek – yaklaşık %4,3 – olarak belirtilmiştir. 

Başka bir çalışma, uyumsuz hayal kurmanın DEHB‘li yetişkinlerin yaklaşık %20‘sini etkilediğini tahmin etmektedir. Bu da Amerika Birleşik Devletleri’nde en az 2,2 milyon yetişkini etkilediği anlamına gelir ve bu sayı, bu hastalığa sahip olan ancak DEHB’si olmayan kişileri hesaba katmaz. 

Belirtileri Nelerdir? 

Uyumsuz hayal bozukluğundan muzdarip bir kişi aşağıdakilerden bir veya daha fazlasını yaşayabilir:

• Karmaşık bir iç dünyayı yansıtan, kendi karakterleri, ortamları, olay örgüsü ve diğer ayrıntılı, hikaye benzeri özellikleri olan son derece canlı gündüz düşleri,
• Gerçek hayattaki olaylar tarafından tetiklenen gündüz düşleri,
• Günlük görevleri tamamlamada zorluk,
• Gece uyumakta zorluk,
• Hayal kurmaya devam etmek için karşı konulmaz bir istek,
• Hayal kurarken tekrarlayan hareketler yapmak,
• Hayal kurarken yüz ifadeleri yapmak,
• Hayal kurarken fısıldayarak konuşmak,
• Uzun süreler boyunca hayal kurma (birkaç saate kadar),
• Hayal kurma ile ilgili önemli sıkıntılar,
• İçsel fantezi dünyasının dış gerçeklikten farklı olduğuna dair farkındalık.

Uyumsuz Hayal Kurma Bozukluğunda Hayalin Özellikleri Nelerdir?

1. Yoğunluk

Bu hayaller son derece canlı ve ayrıntılıdır, standart bir hayalden çok daha fazladır. 

2. Karmaşıklık

Bu hayaller genellikle ayrıntılı olay örgülerine sahiptir ve birçok kişi, tıpkı bir TV dizisindeki karakterler gibi, tekrar tekrar hayal ettikleri karakterlere sahiptir. 

3. Süre

Bu şekilde hayal kuran kişiler bunu uzun süreler boyunca, hatta saatlerce yapabilirler. 

4. Niyet

Bunu yapan kişiler genellikle kasıtlı olarak hayal kurmaya başlayabilir ve bunu yaparlar. 

5. Etraflarında Olup Bitenlerden Kopukluk

Bu durumdaki kişiler o kadar güçlü bir şekilde hayal kurabilirler ki çevrelerindeki dünyadan kopabilirler. Bu, şiddetli anksiyete, depresyon veya istismar veya travma öyküsü olan kişiler için bir savunma veya başa çıkma mekanizması olan dissosiyasyona benzer. 

Nasıl Tanı Konur?

Profesör Somer, doktorların bir kişinin uyumsuz hayal kurup kurmadığını değerlendirirken kullanmaları için aşağıdaki soruları içeren ve her bir soru için puan sıfır bağımlılık ile yüzde 100 arasında değişen 16 soruluk bir test hazırladı. Bu testte danışana;

• hayal kurma tetikleyiciler,
• hayal kurmaya eşlik eden fiziksel işaretler,
• hayal kurmanın bireye nasıl hissettirdiği,
• kesintilerin hayal kurma üzerindeki etkisi,
• hayal kuramamanın etkisi,
• hayal kurmanın günlük yaşamı nasıl etkilediği,
• kişinin hayal kurarken müzik dinleyip dinlemediği sorulur.

Kişileri Nasıl Etkiler? 

Uyumsuz hayal kurma, yönetilmesi zor olabilen son derece yapılandırılmış hayalleri veya fantezileri içerir. Kendinizi karmaşık olay örgüsü ve çok sayıda karakter içeren bir iç dünyada kapana kısılmış hissedebilirler ancak alanında uzman birinden alacağınız destek ile hayatınızın kontrolünü yeniden elinize alabilirsiniz.

Uyumsuz hayal kurma, kişinin:

• Odaklanma yeteneğini,
• İş ve çalışmalarda üretken olma becerisini,
• Gerçek hayattaki ilişkilere dikkatini,
• Gündüz düşlerini yönetme kaygısı nedeniyle zihinsel netliğini etkiler.

Kişi, Semptomları Kontrol Edebilir Mi? 

Uyumsuz hayal kurma bir ruh sağlığı sorunu olduğundan, kendi başınıza yönetmeniz zordur. Bununla başa çıkmanın en iyi yolu bir ruh sağlığı uzmanıyla konuşmaktır. Hayal kurma ihtiyacınızı nasıl azaltacağınız ve sonunda buna hiç bağlı kalmayacağınız konusunda size rehberlik edebilirler. Ayrıca, ilgili durumları tedavi edebilecek ilaç kombinasyonlarını bulmanıza yardımcı olarak hayal kurmaya daha az güvenmenizi kolaylaştırabilirler. 

Nasıl Tedavi Edilir? 

Uyumsuz hayal kurmanın özel bir tedavisi henüz yoktur. 2018’de yapılan bir vaka çalışmasında, bilişsel davranışçı terapi (BDT) ve farkındalık meditasyonu da dahil olmak üzere 6 aylık danışmanlık terapisi alan bir kişi, hayal kurma süresini yüzde 50’nin üzerinde azaltmıştır.

Bazı araştırmacılar, maruz bırakma ve tepki önleme (ERP) adı verilen bir teknik önermişlerdir; bu teknik, hikaye olay örgüsünün sonlarını değiştirerek kişi için tatsız hale getirerek uyumsuz hayal kurmayı azaltmayı veya durdurmayı amaçlamaktadır.

2008’de yayınlanan daha eski bir çalışmada, araştırmacılar fluvoxamine’in (Luvox) uyumsuz hayal kuran bir kişinin hayallerini yönetmesine yardımcı olmada etkili olduğunu bulmuşlardır. Doktorlar bu ilacı OKB için reçete etmektedir.

Araştırmacılar, uyumsuz hayal kurmanın neden gerçekleştiği ve diğer koşullarla nasıl bağlantılı olduğu hakkında daha fazla şey öğrendikçe, bir gün etkili bir tedavi belirleyebileceklerdir.

Editör: Fatih Düz – 10.03.2023