Yas Psikolojisini Anlama Rehberi

Kahramanmaraş merkezli büyük depremin ardından geçen süre neredeyse 2 haftayı doldurmak üzereyken gerek olay bölgesinin yerel halkı gerek yardım ekipleri ve ekran karşısından takip ederek elinden geleni yapmaya çalışanlar olarak geçmek bileyen bir sürecin içerisine sıkışıp kalmışlık hissine hemen hemen hepimiz kapılmışızdır. Gittikçe daha da içine çekiyormuş hissi veren bu girdabımsı süreci hem kendiniz hem de sevdikleriniz için nasıl en az hasarla geçirebilmek için şüphesiz ilk önce bu hissi tanımalı ve yas süreçlerinin neler olduğunu öğrenmek gerekir. Böylece gerek kendimize gerekse sevdiklerimize bu süreçte doğru bir şekilde destek olabiliriz.

Yas Süreçleri Nelerdir?  

Yas ve üzüntü de tıpkı diğer duygular gibi herkes tarafından farklı boyutlarda bir etkiye sahip olabileceği için tepkiler ve hislerle başa çıkma yollarının da farklı olacağını göz ardı etmemek gerektiğinin altını çizerek başlayalım. Yas ve üzüntü süreçleri psikoloji bilimi var olduğundan beri birkaç teori ile açıklanmaya çalışılmış ve bazılarınca bu duygu durumu 5 aşamadan oluşurken bazılarında 7 aşamadan oluştuğu ileri sürülmüş. Elbette ki bu süreçlerin tamamlanması için belli bir süre öngörülemez ve doğrusal bir ilerleme sağlanacağının garantisi olamaz ki bu oldukça doğaldır. Bu aşamaları paylaşmamdaki asıl amaç duygularınızı tanımanıza yardımcı olabilmektir.

1. Şok ve Reddetme 

Olay karşısında çoğunlukla yaptığımız ilk şey olanlarının gerçekliğini reddederek kabullenmekten kaçınmak olur çünkü kabul etmezsek olayın olmamış olabilme ihtimaline tutunma fırsatı yaratmış olduğumuza inanırız. Şok hali aslında beynimizin bizleri travmatik olaydan korumak adına verdiği bir duygusal korunma eylemi olarak düşünülebilir ve bu hal haftalarca sürebilir.

2. Acı ve Suçluluk Hissi  

Şokun etkisi yerini yavaş yavaş acı ve suçluluk hissine bırakmaya başlar. Bir suçlu aramak olayın acısını azaltacağına inanmaya meyilli davranışlar ağır basar. Acıdan kaçmak istemek her ne kadar içgüdüsel de olsa acı, hissedilmeden geçmesi mümkün bir his değildir. Tamamen yaşanmadığı müddetçe beklenmedik dönemlerde karşınıza çıkan tetikleyicilerle yeniden karşınıza çıkarak hayatınızı etkisi altına alabilir hatta bazı durumlarda bu acının nereden geldiğini bile anlayamayabilirsiniz. Bu aşamada hayat olduğundan çok daha kaotik ve korkutucu gelebilir.

3. Öfke ve Pazarlık

Suçlu arayışı başarısızlıkla sonlandıktan sonra bir hayal kırıklığı hissi kendini göstermeye başlar ve ani duygu patlamaları yaşanır. Saldırgan davranışlar veya çevresindekileri aşırı derecede kontrol etme amaçlı hareketler kendini gösterebilir.

Kendini, çevreyi ve hatta tanrıyı sorgulama ve bir pazarlık içine girilebilir. ‘’Neden bunlar benim başıma geliyor, ben bunları hak edecek ne yaptım?’’ gibi sorgulama haline ek olarak gerçek dışı pazarlık tekliflerinde bulunabilir. (‘’Onu geri getirirsen ne istersen yaparım’’ vb.)

4. Depresif Ruh Hali, Sürekli Düşünme ve Yalnız Kalma İsteği  

Bu sürecin en yıpratıcı aşamalarından biridir. Bu aşamada kişi kendisini cezalandırma amacı güderek veya gütmeden yalnız kalmaya çalışarak kendisini çevresinden soyutlamaya çalışır. Hisleri adlandırmak normalde olduğundan çok daha zor bir hal alabilir ve yerini büyük bir boşluk hissine verebilir. Bu aşamada olan sevdiğinizin yalnız kalma isteğine saygı duymakta zorlanabilir ve onlar için endişelendiğiniz için yalnız kalmalarının çok doğru olmadığını hissediyor olabilirsiniz ancak kişilerin kendilerine veya çevrelerine bir zarar verme eğilimi olmadığı takdirde yalnız kalmak istemenin doğal olduğunu kabul etmeniz gerekir.

5. Tam Tersi Davranışlar  

Kişinin ani bir ruh hali değişiminin olduğu bu aşama çoğu kişiyi ürkütse de bu aslında sürecin bir parçasıdır ve olağanüstü bir durum değildir. Bazı kişilerde yavaş ilerleyen bir aşama olarak görülürken bazılarında hızlı bir şekilde görülebilir. Kişi, hayatın devam ettiği gerçeğini hissetmeye başlar veya kendisini hayat koşuşturmacası içerisinde oyalamaya çalışabilir. Zamanla depresif ruh hali etkisinin azaldığı görülür.

6. Hayata Dönüş ve Yeniden İnşa Çabası  

Kabullenmenin ilk adımı olarak görebileceğimiz bu aşamada kişi şu anı kaçırmaması gerektiğini düşünmeye başlayarak kendisini geçmişin kısır döngüsünden kurtarmaya çalışır. Olaydan ders çıkarmaya, kendisinin hala hayatta olduğu gerçeğini farkına vararak normal duygu ve düşünce fonksiyonlarına dönüş gözükür.

7. Kabulleniş ve Umutlu Hal 

Kabullenmenin tamamlandığı aşamadır. Kabullenme, popüler düşüncenin aksine kişiye mutluluk hali veya olaydan önceki hale dönüşü vaad etmez. Kişi yaşadığı olumsuzluğun yaşandığını, bunun karşılığında neler hissettiğini ve neler yaşadığını anlar, inkar etmekten vazgeçer ve kabullenir. İçerisinde bir acının kalması gayet doğaldır, hiçbir acının kalmamasını beklemek gerçekçi bir beklenti değildir.

Ne olursa olsun bir şekilde hayatın devam ettiğini kabullenildiğini geleceğe dair umutların yeşermesi ve yeni planlar yapılmasından da anlaşılabilir olan bu aşamanın ardından kişinin hala durgun olması sizi korkutmamalı ve bunun hayatın getirdiği bir olgunlaşma olarak görmelisiniz.

Editör: Doruk Adakoğlu – 20.02.2023