Netflix’in Türk Yapımı “Şahmaran” Dizisine Mitolojik Bir Bakış

20 Ocak’ta izleyicileriyle buluşan başrollerini Serenay Sarıkaya ve Burak Deniz’in paylaştığı yeni orijinal Türk yapımı Şahmaran dizisi Netflix platformunun çok ses getiren dizileri arasında yerini aldı. Olumlu yorumdan çok hayal kırıklığına uğrattığına dair olumsuz yorumlar alan yapım bazı izleyicilerce Stephenie Meyer’ın Twilight (Alacakaranlık) romanının Adana’da geçen versiyonu olarak değerlendirildi ve bunun bir tesadüf olmadığını yazar Birsen Altıntaş da bir söyleşisinde dile getirdi. Görsel efektler konusunda pek kötü yorum olmasa da mitin kullanımının yüzeyselliği ve gerçeklerle örtüşmeyen olay örgüsü ögelerinin birleşimi ne yazık ki diziyi sınıfta bıraktı diyebiliriz.

Önceliği yapıma adını veren efsanevi varlığın ne olduğuna verecek olursak; Şahmaran veya Şahmeran olarak adlandırılan yarı insan yarı kadın olan, yerin yedi kat altında meran adı verilen diğer yılanlarla beraber yaşayan bilge bir varlıktır. Yılanların şahı anlamına gelen Şahmaran, İran ve Türk mitolojisinde sıkça karşımıza çıkar.

En bilinen mite göre ise Şahmeran’ı gören ilk insan ise odunculukla geçimini sağlamaya çalışan yoksul bir ailenin oğlu olan Cemşab’mış. Bir gün Cemşab ve arkadaşları bal dolu bir mağara keşfetmişler ancak kendilerine düşen payı artırmak için Cemşab’ı mağarada bırakarak kaçmışlar. Zavallı Cemşab ise mağarada korku içinde yapayalnız bir çıkış yolu ararken ışık sızdıran bir delik görmüş ve cebindeki bıçak ile o deliği kendisinin sığabileceği kadar genişletmeyi başararak daha önce ömrü boyunca görüp görebileceği en güzel bahçeye ulaşmış. Bu bahçede eşi benzeri olmayan çiçekler, havuz ve bir sürü yılan varmış.

Uzun yıllar orada yaşamını sürdüren Cemşab, Şahmeran’ın güvenini kazanmış ancak bir sorun varmış; Cemşab ailesini çok özlemiş ve yeryüzüne geri dönebilmek için Şahmeran’a yalvarmış. Şahmeran ise onun bu dileğini tek bir şartla gerçekleştireceğini söylemiş, o şart ise onun ve bu bahçenin yerini kimseye söylememesiymiş. Bu sözü uzun bir süre tutmayı başarmış olsa da bir gün vezir tarafından hasta padişahın tek şifasının Şahmeran’ın eti olduğu söylenmiş ve Şahmeran’ın yerini söylemesi için yapılan baskıya dayanamamış. Şahmeran, evi olan mağaradan çıkarıldıktan sonra Cemşab’a “Beni toprak çanakta kaynatıp suyumu Vezire içir, etimi de Padişaha yedir” demiş. Şahmeran’ın dediklerini yapan Cemşab, vezire içirdiği su ile onun ölümüne sebep olmuş ve padişah tarafından yeni vezir seçilmiş. Bu miti canlı tutan kısım ise yılanların Şahmeran’ın öldüğünden haberdar olmadıkları ancak bunu öğrendiklerinde Tarsus’u işgal edeceği rivayetidir.

Peki bu yapım ile bu mit arasında nasıl bir köprü kurulmuş diyecek olursanız, tıpkı Şahmeran gibi Şahmaran dizisinin kadın karakterleri de güçlü arketipler aslında. Elbette ki kadın karakterleri oluştururken sadece Şahmeran gibi pozitif dişil arketiplerle yetinilmeyip Lilith gibi karanlık ve isyankar dişil arketipler de referans alınmış. Lilith’in kim olduğunu hatırlayacak olursak, ilk insan olan Adem ile birlikte aynı topraktan yaratılan kadındır ve kendisine emredildiği üzere Adem’e itaat etmeyi kabul etmeyerek isyan eder çünkü eşit olduklarını savunur, haklıdır da. Bu yüzden tanrı Adem’e itaat etmesi için Adem’in kaburgasından başka bir kadını, Havva‘yı yaratır.

Şahraman dizisinde göreceğimiz üzere kadın-erkek ilişkilerinde kadınlar daha dominant bir tavır sergilerken, ataerkil toplum düzeninden uzak bir düzen içerisinde yaşadıklarını görüyoruz. Şahmeran ve Lilith gibi önemli iki zıt kadın karakteri bir araya getirmek oldukça güzel bir fikir olsa da ne yazık ki bu şansı pek de iyi değerlendirememiş gibiler. Birinci sezon çoğu kişinin beklentilerini karşılayamamış olsa da ikinci sezonda belki telafi etmek adına bir adım atılır.

Editör: Fatih Düz – 14.02.2023