Türkiye’nin Soyu Tükenmekte Olan Kuşları

Türkiye bulunmuş olduğu coğrafi konumundan dolayı kuşların büyük göç yolları üzerinde önemli bir mola merkezidir. İşte bu nedenle göç mevsiminde Ülkemizde birbirinden farklı kuş türlerini gözlemleyebiliriz.

Türkiye’nin yerli ve göçmen kuşları maalesef son yıllarda soyları tükenme tehlikesiyle karşı karşıya kalmıştır. Bu hem doğanın dengesi açısından hem de bizler açısından oldukça vahim bir durumdur.

Peki ne oldu da bu birbirinden güzel kuşlarımızın soyu tükenme derecesine kadar geldi? Aslında bu sorunun tek bir cevabı yok. Bilinçsiz avlanma, küresel ısınma, insan nüfusunun hızlı artışı sonucunda yeni yerleşim yerleri açmak adına doğayı  talan etmemiz, tarım alanlarındaki böcekleri öldürmek üzere kullandığımız kimyasal ilaçlar vs. şeklinde sıralayabiliriz.

Nedenlerini öğrendiğimize göre bu vahim tabloya gelin beraber yakından bakalım. IUCN verilerine göre Türkiye’de kuşların son durumuna geçmeden önce IUCN organizasyonunu tanıyalım.

Fransa’nın Fontainebleau kentinde 5 Ekim 1948 yılında kurulan Dünya Doğayı ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği (International Union for Conservation of Nature and Natural Resources) kısa adı ile IUCN, doğal kaynakların korunması amacı ile kurulmuş uluslararası bir organizasyondur.

IUCN verilerine göre Dünya üzerinde 10.500 kadar kuş türü varlık gösterir. Türkiye’de 477 kuş türü yayılış gösterir. Bu kuşların 176’sı yerli, 17’si geçit kuşu, 139’u yaz göçmeni 57’si kış göçmeni 85’i rastlantısal tür iken 3’ünün de soyu tükenmiştir. Ülkemizde yayılış gösteren kuşların büyük çoğunluğu göçmen kuşlardır ve ülkemizde en çok ilkbahar ve sonbahar mevsimlerinde görülürler.

IUCN verilerine göre Dünyada soyu tükenme tehlikesinde bulunan kuşları şu şekilde kategorize edilmiştir:

CR: Critically Endangered (Kritik Tehlikede)

EN: Endangered (Tehlikede)

VU: Vulnerable (Hassas)

CR: Critically Endangered (Kritik Tehlikede)

Soyu ileri derecede yok olma tehlikesinde bulunan hayvanların yer aldığı kategoridir. Ülkemizden sırasıyla Kelaynak, Ak Turna, Sürmeli Kızkuşu ve İnce Gagalı Kervançulluğu olmak üzere 4 kuş türü maalesef bu kategoride yer alır.

Kelaynak

Latince adı Geronticus eremita olan ülkemizde Kelaynak olarak adlandırılan bu kuş türü yabani olarak doğada tahmini 400 kadardır. Türkiye, Fas ve Suriye yaşam alanıdır.

Dünyada sadece Türkiye (Şanlıurfa-Birecik)  ve Fas’ ta koruma altındadır. Birecik’te koruma altında 83 yetişkin birey 13 yavru bulunmaktadır. Kelaynaklar tarım zararlısı küçük böceklerle beslenirler 1950’li yıllarda DDT adı verilen tarım ilaçlarının kullanılmasıyla Kelaynak türünde kitle halinde ölümler başlamıştır.

EN: Endangered (Tehlikede)

Soyu yok olma tehlikesinde bulunan hayvanların yer aldığı kategoridir. Ülkemizden  sırasıyla; Sibirya Kazı, Dikkuyruk, Kadife Ördek, Küçük Akbaba ve Ulu Doğan olmak üzere 5 kuş türü bu kategoride yer alır.

Sibirya Kazı

Latince adı Branta ruficollis olan ülkemizde Sibirya Kazı olarak adlandırılan bu kuş türünün adından da anlaşılacağı üzere anavatanı Sibirya’dır. Kışı geçirmek için Ülkemize gelen bu kuşların yabani olarak doğadaki sayıları bilinmemektedir. Türkiye’de Karadeniz ve Trakya’ da görülürler. Genelde 1-2 birey şeklinde görülen bu kuş türü 2006 yılında Samsun Kızılırmak deltasında 6 birey olarak fotoğraflanmıştır. Ördekgiller ailesine mensup olan bu kaz türü oldukça gösterişli renklere sahiptir ve Yabani olarak Küresel ölçekte soyu tükenme tehlikesiyle karşı karşıyadır. Evcilleştirilmiş olanları güzel renklerinden dolayı insanların bahçelerinde süs hayvanı olarak beslenmektedir.

VU: Vulnerable (Hassas)

Ülkemizden  sırasıyla; Yelkovan, Tepeli Pelikan, Küçük Sakarca, Yaz Ördeği, Telkuyruk,  Büyük Orman Kartalı, Şah Kartal, Yakalı Toy, Toy ve Sarı Kamışçın olmak üzere 10 Kuş türü bu kategoride yer alır.

Yelkovan

Latince adı “Puffinus yelkouan” olan ve Ülkemizde Yelkovan olarak adlandırılan bu kuş türü fırtına kuşları takımından Yelkovangiller ailesine mensuptur. Akdeniz Ülkelerinde ve Türkiye’de görülür İstanbul Boğazında küçük balıklar ile beslenerek yaşamlarını sürdürürler. Sadece üreme döneminde karaya çıkarlar bu dönem dışında hep denizin üstündedirler. Soyu tükenmekte olan bu kuş türü 2012 yılında IUCN tarafından maalesef  Cd: Conservation Dependent (Asgari Endişe) kategorisinden, VU: Vulnerable (Hassas) kategorisine yükseltilmiştir.

Peki Bu vahim tabloyu sizce nasıl düzeltebiliriz? Yorum yapıp fikirlerinizi paylaşabilirsiniz.

(Kaynakça: Yiğit N., Saygılı F., Çolak E., vd, Ornitoloji: Kuş Bilimi “Ders Notları”, Ümit ofset matbaacılık, Ankara, 2008.

Karataş A, Sözen M, Yavuz K, Türkiye’nin av hayvanları, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara, 2014.)

Editör: Ayşe Tunç – 12.08.2022