içinde Sanat

“Horror Vacui” Kavramını Daha Önce Duydunuz Mu?

Yazar Moonlighter 10 Ağustos 2022, 08:30 7.1B Görüntüleme

Horror Vacui, Latince horror (korku) ve vacuum (boşluk) kelimelerinin birlikte kullanılmasıyla oluşturulmuş bir kavramın adıdır. Mimari ve özellikle de sanatta kullanılan bu kavram, olabildiğince tüm yüzeyleri boşluk kalmaksızın süsleme çabasını ve takıntısını anlatır. Bu kavram ilk kez İtalyan sanat eleştirmeni Mario Praz (1896-1982) tarafından ortaya atılmıştır. Praz, horror vacui kavramını oluştururken Viktorya Dönemi iç mimarlığından etkilenmiştir. Günümüzde sanat kavramı olarak tanınsa da kökeni aslında antik döneme dayanmaktadır. Antik dönemde felsefe ve fizik alanında üzerine düşünülmüş bir kavramdır. Aristoteles, “Fizik” adlı kitabında bu kavramı kullanır. Aristoteles’e göre doğa boşluğu kabul etmez ve eğer bir boşluk varsa o boşluk muhakkak bir şeyler ile dolar. Doğanın boşluktan korktuğu düşüncesi 1643’te Toricelli tarafından çürütülse de doğa bilimlerinde 18. yüzyıla değin kullanılmıştır. Günümüzde atomik boyutta her maddenin bir boşluk barındırdığı kanıtlanmıştır. Antik Çağ düşüncesinin tersine doğa boşluktan korkmaz, boşluğu içinde barındırır aslında.

20. yüzyılda bu kavram Oryantalistler tarafından İslam sanatına atfedilmiştir. Oryantalistler de kavramı açıklarken eşyanın veya yüzeylerin boş bırakılmaksızın doldurulması şeklinde ifade ederler. İslam sanatında “horror vacui” kavramı ile “arabesk” stil birlikte kullanılmıştır. Onlara göre boşluk korkusunun yansıdığı mimari yapılardan bazıları Kurtuba Ulu Camii, El- Hamra Sarayı, Samarra’daki sivil yapılar ve Nayin Camii’dir.

Bugün, görsel, işitsel ve edebi gibi çeşitli sanat alanlarında yansıma bulan horror vacui kavramı İslam mimarisinde ve estetiğinde arandığında bambaşka bir boyut ile karşılaşırız. Söz konusu yapıların ve daha birçok sanat eserinin belirli bir matematikle ve estetik düzende tasarlanarak uygulandığı dikkati çeker. Horror vacui kavramı ise sanatçının işlediği veya işleyeceği yüzeyi karmaşık bir düzen(sizlik)de ve alakasız birçok öğe, motif ve nesnelerle doldurduğu uygulamadır. Bu nedenle islam mimarisinin adeta dantela gibi işlendiği mimari cepheleri bu anlayıştan oldukça uzaktır. İslam sanatında yapıların gösteriş amacıyla ve hükümdarların güç göstergesi olarak izleyicisine sunulduğu bir anlayış, propoganda hâkimdir.

Modern sanatta da resim, heykel ve enstalasyon çalışmalarında bazı sanatçılar bu kavramdan yola çıkarak eserlerini üretmiştir.

16 Eylül- 12 Kasım 2017’de, 15. İstanbul Bienali’nde Alejandro Almanza Pereda’nın “Horror Vacui” adlı enstalasyonu da ziyaretçilerin ve bienalin en ilgi gören çalışması olmuştu. Hatta sanatçı koleksiyondaki bir eseri Pera Müzesi’ne bağışlamıştı.

Bienaldeki enstalasyon izleyicinin karşısına, insanların yaşadığı coğrafyayı kendi eliyle durmaksızın bozmasına karşı çıkan bir fikirle, manzara resminin önünü kısmen kapatan beton bir duvarla dikiliyor. Sanatçı, 2010-17 yılları arasında çalıştığı “Boşluk Korkusu” adlı serisinde İstanbul’da bulduğu manzara resimleriyle janr resimlerini kullanmayı tercih etmiş. Sanatçı, tabloların üzerini betonla kaplama fikrinin müzelerdeki büyük tabloları incelerken ortaya çıktığını belirtmiştir. Gördüğü tabloların çerçevelerini heykel gibi algılamış ve duvarı resmin içine dahil etmenin yollarını aramış. Sanatçıya göre duvar yoksa tablonun da bir anlamı yok keza. Tabloların binalara bağımlı olması Pereda’nın kafasını kurcalamış ve çözümü de pitoresk tabloların üzerini kısmen beton malzeme ile kapatma fikrinde bulmuştur. Ayrıca betonla bir kısmını kapattığı tabloların üzerine de sıvı halde beton sıçratmıştır. Böylece resim duvarın üzerine değil de duvar resmin üzerine asılı izlenimi verilmiştir. Pereda bu serisinde, içinde yaşadığımız mekanı sanat eseri veya çeşitli objeler ile doldurmaya çalıştığımız dünyamızı bir nevi “yapı-söküme” uğratarak bir yapıyı / mekânı oluşturan unsurları (duvar ve inşa malzemesini) ön plana çıkarır. Pereda, algılarımızı alaşağı ederek herhangi bir mekanın inşaat sürecinde kullanılan ve onun “boşluğunu dolduran” beton malzemeyi alegorik bir görsel aktarımla bizlere sunuyor.